ქრის დურანტი (Chris Durante)

წელს 30 წელი სრულდება პატრიარქ ბართლომეოს I-ის (1991 წლიდან) კონსტანტინოპოლის მსოფლიო პატრიარქად აღსაყდრებიდან. როგორც ცნობილია, პატრიარქ ბართლომეოსს „მწვანე პატრიარქს“ უწოდებენ გარემოს დაცვისათვის მისი ხანგრძლივი მოღვაწეობის გამო. მისი ორგანიზებით, 2021 წლის დასაწყისში, გარემოს დაცვის შესახებ მიძღვნილი ხალკის მეოთხე სამიტი ჩატარდა (იგულისხმება ღონისძიება, რომელიც მიმდინარე წლის 26-28 იანვარს გაიმართა). 2012 წლიდან მოყოლებული ხალკის სამიტები ნათლად აჩვენებენ პატრიარქის ერთგულებას გარემოს საკითხებისადმი. ეს სამიტები ხანგრძლივი ეკუმენური, ინტერრელიგიური და ინტერდისციპლინარული კონფერენციების ნაწილები არიან, რომელნიც ხორციელდება მისი პატრიარქობის დაწყებიდან მოყოლებული. ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი, რამაც მისთვის ,,მწვანე პატრიარქის“ წოდების მინიჭება განაპირობა, კალიფორნიის სანტა ბარბარაში, 1997 წელს მისი გამოსვლა იყო, სადაც მან პირველად ისაუბრა ეკოლოგიური ცოდვის შესახებ. პატრიარქმა განაცხადა:

,,სახეობათა გაქრობა და ღმერთის მიერ შექმნილი ბიოლოგიური მრავალფეროვნების განადგურება ადამიანების მიერ… დედამიწის დაკნინება მისი კლიმატის ცვლილების გამოწვევით, ბუნებრივი ტყეებისა და მათი წყლების განადგურება… ადამიანური დაავადებები, გამოწვეული ადამიანის ჩარევებით, წყლის, ჰაერისა და სიცოცხლის დაბინძურებით სხვადასხვა ნივთირებების მეშვეობით… ეს ყველაფერი ეს არის ცოდვა.

(მოხსენება გარემოს სიმპოზიუმზე, წმინდა ბარბარეს ბერძნული ეკლესია, სანტა ბარბარა, კალიფორნია, 8 ნოემბერი, 1997).

მაინც, რა არის ცოდვა? ძველ ბერძნულში ზმნა „ვცოდავ“ (αμαρτάνω) სიტყვასიტყვით ნიშნავს „მიზანს ვაცელ“. ცოდვის მნიშვნელობა თავსდება ტელეოლოგიური ეთიკის ჩარჩოებში, რომელიც მიმართულია კონკრეტული მიზნისაკენ. აქედან გამომდინარე, შეიძლება ვთქვათ, რომ „ცოდვა“ არის ჩვენი პიროვნული ან სოციალური მიზნების აღსრულების წარუმატებლობა, როდესაც ვცდილობთ გავხდეთ კეთილი ადამიანები, რომლებიც იღწვიან იმისათვის, რომ იცხოვრონ სიკეთეში რომელიმე კონკრეტულ საზოგადოებაში, და რითაც მიისწრაფვიან ღმერთთან ერთობისაკენ. სხვა სიტყვებით, ცოდვის გაგება არ მომდინარეობს მაინც და მაინც კანონის დარღვევიდან, არამედ უკავშირდება იმ მიზნებს, რომლებისკენაც მივისწრაფვით, ჩვენს მენტალობას და ეთოსის სახეს, რომელთაც ხელს ვუწყობთ როგორც ინდივიდები და საზოგადოებები, რადგან, ეს ყველაფერი გავლენას ახდენს იმ კავშირებზე, რომელთაც ვაძლიერებთ ჩვენს შორის, გარემოსთან და ღმერთთან მიმართებაში.

2015 წელს, პატრიარქმა ბართლომეოსმა მიანიშნა „ცოდვის შესახებ ვიწრო და ინდივიდუალური წარმოდგენის გაფართოების აუცილებლობაზე“[1]. პატრიარქის კომენტარი ყურადღებას მიაპყრობს იმ ფაქტზე, რომ არ სცოდავენ მხოლოდ ინდივიდები, არამედ საზოგადოებებიც. ხშირად ვაღიარებთ ჯგუფური ქმედებებისა და საზოგადოებრივი იდენტურობის ფენომენს, ასევე, საერთო მიზნებს, ფასეულობებსა და ხასიათებს, რომლებიც ხორციელდებიან. როდესაც მთელი ცივილიზაცია იცავს ფასეულობათა ერთ საერთო სისტემას და მოქმედებს ქცევების საერთო სქემების (ნიმუშების) თანახმად, რომელთაც აქვთ შედეგად მსგავსი გადაწყვეტილებები, ჩვეულებები და ცხოვრების წესები, უკვე შეგვიძლია ვისაუბროთ კულტურული ეთოსის შესახებ. აზროვნების და ქცევების, ფასეულობათა და იდეალთა ნიმუშების გამოყენებით, რომლებიც ერთი ცივილიზაციის ეთოსს წარმოადგენენ, შეგვიძლია განვსაზღვროთ ეს ცივილიზაცია ცოდვის მიხედვით იმოქმედებს და ამით საბოლოოდ შეცდომას დაუშვებს (მიზანს ააცელს) კეთილი ცხოვრების მიღწევისას თუ სათნოებითი ცხოვრების გზას გაჰყვება.

2009 წელს, პატრიარქი ბართლომეოსი ამბობდა, რომ „ჩვენი ეკოლოგიური ცოდვის მთავარი მიზეზი მდგომარეობს ჩვენს ეგოიზმში და ფასეულობათა მცდარი მიმართულებით წარმართვაში, რომელ ფასეულობებსაც ვიმემკვიდრებთ ხოლმე ყოველგავრი კრიტიკული შეფასებების გარეშე“[2]. ჩვენი ეკოლოგიური ცოდვილიანობის ფესვი უდავოდ  ჩვენს პიროვნულ და ცივილიზაციურ ეგოიზმში და ჩვენი ფასეულობათა უწესრიგო სისტემაში, რომელიც, როგორც სჩანს, უფრო ცოდვისკენაა მიდრეკილი ვიდრე სათნოებისკენ. ეს ძირითადად, იმიტომ ხდება, რომ ჩვენი თანამედროვე ცივილიზაცური ეთოსი ნასაზრდოებია ინდივიდის ეკონომიკური გაგებისა და კეთილდღეობისაგან, რომელიც კონცენტრირებულია განუწყვეტელ მატერიალურ და ეკონომიკურ განვითარებაზე, ვიდრე ეთიკურ და სულიერ სიმწიფეზე. შედეგად, ხშირად ვაღწევთ მყისიერ სიამოვნებას და მოკლევადიან მიზნებს, ნაცვლად იმისა, რომ ვითვალისწინებდეთ გრძელვადიან მიზნებს; ვიმყოფებით რუტინულ ყოველდღიურობაში. ნაცვლად იმისა, რომ მსოფლიო ცივილიზაცია ხელმძღვანელობდეს ქრისტიანული სათნოებების, ზომიერების, თავშეკავებულობის, სულის სიმტკიცისა და სამართლიანობის მიხედვით (კერძოდ, ინდუსტრიის სფეროში) ვიწონებთ სიხარბეს ეკონომიკური განვითარების ნიღბით, რაც გამოიხატება მოხმარებისა და სიმდიდრის მოხვეჭის მცდელობაში.

გადაჭარბებული მოხმარებისა და ინდუსტრიის გამუდმებული ექსპანსიის დემონსტრირება, როგორც უმაღლესი ფასეულობა, არის ნეოკლასიკური ეკონომიკური თეორიის მახასიათებლები, განსაკუთრებით მისი ნეოლიბერალური ფორმით, რომელიც გაძლიერდა 70-იანი წლების დასასრულს და 80-იანი წლების დასაწყისში[3]. რადგანაც, ნეოკლასიკური ეკონომიკური პარადიგმა წარმოადგენდა გაბატონებულ ეკონომიკურ მოდელს, მისმა ღირებულებებმა, გასულ საუკუნეში დიდი გავლენა მოახდინეს ჩვენი მსოფლიო კულტურულ ეთოსზე. წინა თაობების დროს ამ ეთოსის ფასეულობებმა ისე გაიდგეს ფესვები ადამიანთა ფსიქიკაში, რომ ბევრისათვის დღეს ხსენებული ფასეულობები ბატონობენ სოციალური ცხოვრების დარეგულირებასა და ყოველდღიურ ცხოვრების ჩამოყალიბებაზე, ხოლო ქრისტიანული ტრადიციის ფასეულობები კი შევიწროებულია (შეზღუდულია). 1999 წელს დავოსის მსოფლიო ეკონომიკურ ფორუმზე გამოსვლისას, პატრიარქმა ბართლომეოსმა განაცხადა:

,,კაცობრიობის მნიშვნელოვანი მიღწევა არ არის ეკონომიკური სიმდიდრე ან ეკონომიკური ექსპანსია… შეუძლებელია ცხოვრება მხოლოდ ეკონომიკური განვითარებით, არამედ უნდა ვეძიოთ… ფასეულობები და პრინციპები, რომელნიც აღემატებიან ეკონომიკურ საკითხებს. როგორც კი ამას გავაცნობიერებთ, ეკონომიკა ჩადგება ხალხის სამსახურში და აღარ იქნება მისი ბატონი.“

(მოხსენება მსოფლიო ეკონომიკურ ყოველწლიურ ფორუმზე დავოსში, 1999: მართლმადიდებლობა დღეს).

ჩვენმა ვიწრო ხედვამ კაცობრიობის კეთილდღეობისათვის, რომელიც უმთავრესად განისაზღვრება ფინანსურ-ეკონომიკური წარმატებით, ადამიანები მიიყვანა იმ მდგომარეობამდე, რომ შეუძლებელი ხდება ჩვენს ბიოსფეროში, ჩვენს სახლში განვითარების მიღწევა. მსოფლიო ცივილიზაციამ, განსაკუთრებით ინდუსტრიულმა სამყარომ, ბოლოს და ბოლოს უნდა აღიაროს, რომ ეკონომიკური სისტემა, რომელშიც ვიმყოფებით ახანგრძლივებენ გადაჭარბებული მოხმარებისა და სიმდიდრის მოხვეჭის ცოდვებს; ასევე, ხსენებული სისტემის იდეალებისა და ფასეულობების დაცვით ვანადგურებთ ეკოსისტემას ეკონომიკური განვითარების საბაბით და ამით ვაზიანებთ ადამიანთა ჯანმრთელობას ეკონომიკური კეთილდღეობის საბაბით. უნდა გავაცნობიეროთ, რომ თუ გავაგრძელებთ „არსებული მდგომარეობის შენარჩუნებას“, ასევე, წარმოებისა და მოხმარების ამ პროცესს – არსებული ეკონომიკური მოდელის შეცვლის გარეშე – მაშინ გავახანგრძლივებთ ჩვენი ეკოლოგიური ცოდვის უმთავრესს მიზეზს. ამ მიზნით, პატრიარქმა ბართლომეოსმა ხაზი გაუსვა სამყაროსთვის რეალური სინანულის (ამ ტერმინის ეგზისტენციური გაგებით) საჭიროებას, რასაც მოჰყვებოდა ყოველი ჩვენგანის ცხოვრების ფორმის ეკოლოგიური ფერიცვალება და კაცობრიობის ქცევის მოდელის შეცვლა, რაც დაეფუძნებოდა ახალ ცივილიზაციურ ეთოსს. როგორც პატრიარქმა აღნიშნა:

,,საჭიროა აზროვნების ახალი წესი ჩვენთვის და ჩვენი კავშირისათვის სამყაროსთან და ღმერთთან. გონების ამ რევოლუციური ცვლილების გარეშე გარემოს დაცვის ყველა საქმიანობა, რაოდენ კეთილგანწყობითიც არ უნდა იყოს იგი, იქნება უშედეგო.“

(მოხსენება ეთიკის, რელიგიისა და გარემოს დაცვის საერთაშორისო კონფერენციაზე, ორეგონის უნივერსიტეტი, 2009 წლის 5 აპრილი)

დასასრულს, სერიოზულად უნდა გავითვალისწინოთ პატრიარქ ბართლომეოსის მოწოდება და უნდა განვავითაროთ ერთგვარი ეთოსი, რომელიც დაფუძნებული იქნება გულწრფელ გრძნობებზე, რომ ვეკუთვნით ფართო ეკოლოგიურ და თაობათაშორის ერთობას; იმავდროულად, უნდა მოვიძიოთ პარალელური გზები, რომლითაც სოციალურ-ეკონომიკური აზრი უფრო მაღლა დადგება ვიდრე ცხოვრების ეკონომიკური ასპექტები, და რომელი გზითაც კაცობრიობის რეალური კეთილდღეობისაკენ სწრაფვა ჩვენს იმ ხედვას შეუერთდება, რომელიც ცხოვრების საუკეთესო ფორმას წარმოადგენს. არ უნდა ვფიქრობდეთ მხოლოდ ჩვენს საბანკო ანგარიშებზე, არამედ ჩვენს ცოცხალ პლანეტაზეც, რომელიც მომავალი თაობების სახლი იქნება. პირველი კეთილი საქმე, იმისათვის, რომ დავუტევოთ ეკოლოგიური მტკიცე მომავლისაკენ სლვა, ზომიერების ტრადიციულ ქრისტიანულ სათნოებასთან ჩვენი დაბრუნება იქნებოდა და, ამასთანავე, სოციალური და ურთიერთობითი ეთოსის აღდგენა, რომელსაც ზემოხსენებული ფასეულობები თან ახლავს.

[1] მსოფლიო პატრიარქი ბართლომეოსი. ეკოლოგია, ეკონომიკა და ეკუმენიზმი, ჟურნალი TIME, 18 ივნისი, 2015. ეს სტატია გამოქვეყნდა კლიმატის ცვლილებების შესახებ პარიზის შეთანხმების მსვლელობისას და პაპ ფრანცისკეს ენციკლიკის Laudati Si-ს  გამოცემის დროს.

[2] მსოფლიო პატრიარქ ბართლომეოსის გზავნილი ეთიკის, რელიგიისა და გარემოს დაცვის საერთაშორისო კონფერენციაზე ორეგონის უნივერსიტეტში, 2009 წლის 5 აპრილს.

[3] ხშირად გვინდა გვჯეროდეს, რომ ჩვენი ყველა ქმედება ან ჩვენი უახლესი წინაპრების ქმედებები იყო კარგი და კეთილშობილური ფსიქოლოგიური კმაყოფილებისა და სიხარულის გამო. საჭიროა გავიგოთ, რომ უნდა გვიყვარდეს ჩვენი წინაპრები მაშინაც კი, როდესაც ვაცნობიერებთ, რომ მათ შეცოდეს.

ქრის დურანტი (Chris Durante) არის თეოლოგიის ასოცირებული პროფესორი ნიუ ჯერსის Saint Peter უნივერსიტეტში; იგია UNESCO-ს თანამშრომელი ბიოეთიკისა და ადამიანთა უფლებების კათედრაზე რომში (იტალია), ასევე პროგრამის „ახალი მეოცნებეები თეოლოგიურ ანთროპოლოგიაში“ თანამშრომელი შოტლანდიის წმ. ანდრეას უნივერსიტეტში. ქრის დურანტი თანამონაწილეობს ამერიკის მართლმადიდებლური საარქიეპისკოპოსოს ინიციატივაში- „მწვანე მართლმადიდებლური სამრევლო“.

ზემოხსენებული ესსე არის ქრის დურანტის ტექსტის- „ეკოლოგიური ცოდვა: ეთიკა, ეკონომიკა და სოციალური სინანული“-ის მოკლე გადმოცემა, რომელიც გამოქვეყნდა ჟურნალში- Journal of Orthodox Christian Studies ტ. 3, განყ. 2, 2020 წლის დეკემბერი.