Αιδεσιμολογιώτατος δρ. John A Jillions

Η πρόσφατη αντιπαράθεση σχετικά με την απόφαση του Αρχιεπισκόπου Ελπιδοφόρου να τελεστεί Θεία Λειτουργία στον ιστορικό ναό του Αγ. Βαρθολομαίου στην Νέα Υόρκη, ο οποίος ανήκει στην Επισκοπελιανή Εκκλησία, καθώς και να συναντηθεί με τον εφημέριο του ναού Επίσκοπο Dean Wolfe, αναδεικνύει το διαχρονικό ζήτημα των σχέσεων μεταξύ Ορθοδόξων και μη-Ορθοδόξων. Κατά τη διάρκεια της ιστορίας της Εκκλησίας, ορισμένοι θεωρούν παρόμοιες σχέσεις ως απειλή, ενώ άλλοι ως ευκαιρία. Ωστόσο, ακόμη και οι ευκαιρίες μπορούν να ενέχουν μια απειλητική διάσταση, διότι συνεπάγονται κίνδυνο και αλλαγή. Όπως επισημαίνει και ο διακεκριμένος Καναδός Ρωμαιοκαθολικός φιλόσοφος και συγγραφέας της ευρέως αναγνωρισμένης μελέτης Μια Κοσμική Εποχή Charles Taylor: «Μπορούν και θα πρέπει να γίνουν άλματα. Διαφορετικά δεν θα γίνουν σημαντικά βήματα προς τα εμπρός ως ανταπόκριση προς τον Θεό. Ορισμένα ιστορικά σχήματα θα πρέπει να καταργηθούνε εντελώς» (669).

Η εν λόγω αντιπαράθεση αναφορικά με όσους βρίσκονται «εκτός» της πίστης είναι τόσο αρχαία όσο και τα ευαγγέλια. Ο Ιησούς αναφέρθηκε στο ζήτημα της συνεργασίας με ανθρώπους που βρίσκονται «έξω από το στρατόπεδο» (Προς Εβραίους 13:13) και ενώ αυτό ήταν αναζωογονητικό για ορισμένους, πυροδότησε κυρίως την αντίδραση των θρησκευτικών ηγετών και των πιστών στην παράδοση. Αυτό είχε ως συνέπεια ο Ιησούς και αργότερα οι Aπόστολοι να θεωρηθούν ότι αποτελούν απειλή για τα  θρησκευτικά έθιμα και τις παραδόσεις. Επανειλημμένα, σε όλα τα ευαγγέλια, βλέπουμε τον Ιησού να είναι σταθερός στην επιδίωξή Του να ανοίγει νέους δρόμους, προωθώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τη Βασιλεία του Θεού μέσω της συμπόνιας, της θεραπείας, της προσφοράς πνευματικού καταφυγίου, της απλούστευσης και της διεύρυνσης της πρόσβασης στη Θεία Χάρη. Πολλές φορές αυτό το πράττει αθόρυβα και κρυφά, ενώ άλλες φορές αψηφά φανερά τους θρησκευτικούς ηγέτες, καθώς και τις προσδοκίες της οικογένειάς και των μαθητών Του. Ας δούμε ορισμένα παραδείγματα:

• Ο Ιησούς θεωρεί ως ευκαιρία τη δυνατότητα να συγχωρήσει αμαρτίες και να θεραπεύσει τον παράλυτο, ενώ οι γραμματείς το θεωρούν βλασφημία (Μτ. 9:1-8).
• Ο Ιησούς αντιλαμβάνεται την ευκαιρία και πηγαίνει στο σπίτι του Ζακχαίου, συντρώει με πόρνες, τελώνες και αμαρτωλούς. Άλλοι όμως διαμαρτύρονται εναντίον Του. (Λκ. 19:1-10, Μτ. 9:10-13).
• Ο Ιησούς επιτρέπει σε μια αμαρτωλή γυναίκα να σκουπίσει τα πόδια Του και να τον αλείψει με μύρο την ώρα του δείπνου. Ωστόσο, ο Φαρισαίος οικοδεσπότης Του σκανδαλίζεται. (Λκ. 7:36-47).
• Ο Ιησούς εμπλέκεται σε μια συναρπαστική συνομιλία με μια Σαμαρείτισσα που έχει βεβαρημένο παρελθόν. Τότε ακόμη και οι μαθητές του αιφνιδιάζονται. (Ιω. 4:1-42).
• Ο Ιησούς βλέπει πλήθη ανθρώπων που είναι απαίδευτοι, φτωχοί, άρρωστοι, παράλυτοι, ταλαιπωρημένοι και επισημαίνει ότι είναι σαν πρόβατα που δεν έχουν ποιμένα. Αυτά τα πλήθη αποτελούν ευκαιρία για την ανάδειξη της συμπόνιας, της γενναιοδωρίας και της υπομονής, γι’ αυτό και αρνείται να ενδώσει στις θρησκευτικές απαιτήσεις και να διδάξει «εντολές που έχουν επινοήσει οι άνθρωποι». Όπως ήταν αναμενόμενο, οι Φαρισαίοι προσβλήθηκαν (Μτ. 9:35-38, 15:1-20).
• Ο Ιησούς θεραπεύει τον δούλο ενός Ρωμαίου εκατόνταρχου, του οποίου η πίστη υπερβαίνει οτιδήποτε άλλο έχει δει ο Ιησούς στο Ισραήλ. «Και σας λέω πως θα ΄ρθουν πολλοί από ανατολή και δύση και θα καθίσουν μαζί με τον Αβραάμ, τον Ισαάκ και τον Ιακώβ στο τραπέζι της βασιλείας των ουρανών, ενώ οι κληρονόμοι της βασιλείας θα πεταχτούν έξω στο σκοτάδι…» (Μτ. 8:11-12).

Δεν είναι περίεργο που οι Φαρισαίοι αντιλήφθηκαν ότι ο Ιησούς αποτελούσε απειλή και γι’ αυτό τον παρακολουθούσαν στενά. Σας καλώ να διαβάσετε τα ευαγγέλια και να δείτε από μόνοι σας την εν λόγω δυναμική μεταξύ ευκαιρίας και απειλής. Ωστόσο, ο Ιησούς υποστηρίζει επίσης πολλές πτυχές της εβραϊκής παράδοσης καθώς και την εξουσία των ιερέων (βλ. για παράδειγμα Μτ. 5:17-20). Αναγνώρισε επίσης ότι παράδοση αποτελεί μια ισχυρή δύναμη που είναι οικεία στους ανθρώπους, οπότε είναι άβολο να εξερευνήσουν νέες ευκαιρίες: «κανένας που πίνει παλιό κρασί δεν θέλει αμέσως καινούριο, γιατί κρίνει ότι το παλιό είναι καλύτερο» (Λκ. 5:38-39). Παρ’ όλα αυτά, ο Ιησούς κήρυξε με επιμονή το μήνυμα του «καινούριου κρασιού», ενώ η άρνηση του να σιωπήσει και να τηρήσει τη συνηθισμένη ευσέβεια, τα τιθέμενα όρια, την τάξη και την εξουσία οδήγησαν στη σύλληψη και την εκτέλεσή Του.

Η αποστολική εκκλησία ακολούθησε το παράδειγμα του Ιησού και συνέχισε να διαδίδει το μήνυμα Του, καθώς και το μήνυμα της βασιλείας του Θεού σ’ ένα ευρύτερο κοινό, καταργώντας με ριζοσπαστικό τρόπο τις απαιτήσεις του εβραϊκού νόμου, ούτως ώστε να συμπεριλάβει τους Εθνικούς. Εντούτοις το αποστολικό κήρυγμα βρέθηκε αντιμέτωπο με τη σφοδρή αντίδραση θρησκευτικών ηγετών που θεώρησαν τις εν λόγω αλλαγές ως επικίνδυνες απειλές για την παράδοση.

Ποιοι είναι οι σύγχρονοι Εθνικοί, οι τελώνες και οι Σαμαρείτες, για τους οποίους οι Ορθόδοξοι θεωρούν ότι είναι «έξω από το στρατόπεδο»; Αποτελούν πράγματι απειλή για την παράδοση; Ή μήπως πρέπει να ακολουθήσουμε το παράδειγμα του Χριστού, δηλαδή να ασχοληθούμε με αυτούς τους ανθρώπους, να φάμε μαζί τους και να τους καλωσορίσουμε ανάμεσά μας;

Για να απαντήσουμε στο παραπάνω ερώτημα, μπορούμε να στραφούμε στην αγία και μάρτυρα του 20^ου αιώνα Μαρία Σκομπτσόβα (1891-1945). Η ίδια ήταν μια αντισυμβατική ορθόδοξη μοναχή, ποιήτρια και φιλόσοφος που είχε παντρευτεί, είχε χωρίσει, είχε παιδιά, φρόντιζε τους πρόσφυγες, υπηρετούσε τους φτωχούς και με μεγάλο κίνδυνο της ζωής της προστάτευε Εβραίους στην κατεχόμενη από τους Ναζί Γαλλία. Συνελήφθη, στάλθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Ravensbrück και το Μεγάλο Σάββατο του 1945 στάλθηκε στους θαλάμους αερίων. Ήδη απ’ το 1937 έγραφε ότι οι τότε συνθήκες που κυριαρχούσαν παγκοσμίως απαιτούν απ’ τους Ορθόδοξους Χριστιανούς απλότητα, γενναιοδωρία και την ενασχόληση τους με τα προβλήματα του κόσμου.

Δεν πρέπει να επιτρέψουμε να επισκιαστεί ο Χριστός από οποιουσδήποτε κανόνες, έθιμα, παραδόσεις, αισθητικές ευαισθησίες ακόμη και από ευλάβεια. Εν τέλει ο Χριστός μας παρέδωσε δύο εντολές: να αγαπάμε τον Θεό και τους ανθρώπους. Δεν υπάρχει λόγος να τις καθιστούμε πιο πολύπλοκες ή να τις αντικαθιστούμε με τυπολατρικούς κανόνες.

Στο Sergei Hackel, Pearl of Great price: the Life of Mother Maria Skobtsova, 1891-1945 (London/Crestwood: DLT/SVS, 1982), 73.

Αυτό δεν σημαίνει να εγκαταλείψουμε την παράδοση. Σε μια συνέντευξη του 2008, ενώ συμμετείχε στο Αγγλικανικό Συνέδριο Lambeth, ο Μητροπολίτης Κάλλιστος Γουέαρ επεσήμανε ότι οι Χριστιανοί πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στην παράδοση και στη θεολογική κοινή γνώμη όταν ασχολούνται με νέα ζητήματα. Ωστόσο, πρέπει επίσης να υπάρχει χώρος για την ανάδειξη νέων δυνατοτήτων, την ανάληψη κινδύνων και την προθυμία να υποστηρίξουμε αμφιλεγόμενες προοπτικές και πρωτοβουλίες.

…Δεν πρέπει επίσης να υπάρχει η δυνατότητα για την ανάληψη προφητικών ενεργειών; Είναι δυνατόν να υπάρξει κάποτε κάποια αλλαγή αν δεν είναι πρόθυμοι ορισμένοι άνθρωποι να εξεγερθούν και να πουν, «αυτό είναι που πρέπει να κάνουμε»; Ακόμη κι αν η μαρτυρία τους είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη, τουλάχιστον κάποιος μπορεί να υπερασπίσει τη θέση τους…

Πως μπορούμε να κάνουμε αυτά τα δύο πράγματα ταυτόχρονα; Να διατηρήσουμε την κοινή γνώμη και ωστόσο να επιτρέψουμε τη δράση της χάρης του Αγίου Πνεύματος εν ελευθερία; Σίγουρα ο Χριστός δεν μας είπε ότι δεν πρέπει να είμαστε οι πρώτοι που κάνουμε κάτι. Η συνολική μαρτυρία της πρώιμης Εκκλησίας δείχνει μια διαφορετική κατεύθυνση.

«Σίγουρα ο Χριστός δεν μας είπε ότι δεν πρέπει να είμαστε οι πρώτοι που κάνουμε κάτι». Μπορούμε να υπερβούμε τα όρια του βολικού θρησκευτικού μας περιβάλλοντος, όπου ως Ορθόδοξοι νιώθουμε για την ώρα σαν στο σπίτι μας. Εκεί ακριβώς βρίσκεται και ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός, «έξω από το στρατόπεδο».

Ας πάμε, λοιπόν, κι εμείς έξω από το στρατόπεδο κοντά του, κι ας υποστούμε τον ίδιο μ’ αυτόν εξευτελισμό. Γιατί δεν έχουμε εδώ μόνιμη πολιτεία, αλλά λαχταρούμε τη μελλοντική. (Εβρ. 13:13-14).

Ο Αιδεσιμολογιώτατος δρ. John. A. Jillions είναι επιστημονικός συνεργάτης και ιδρυτικό μέλος του Ινστιτούτου Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών του Κέιμπριτζ, πρώην Πρωτοσύγκελος της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αμερική και συγγραφέας του βιβλίου Divine Guidance: Lessons for Today from the World of Early Christianity (Oxford University Press, 2020) [Θεία Καθοδήγηση: Διδάγματα για το παρόν από τον Κόσμο του Πρώιμου Χριστιανισμού]. Είναι Αντιπρόεδρος της Ορθόδοξης Θεολογικής Εταιρείας στην Αμερική και υπηρετεί ως εφημέριος στον Ι.Ν. του Αγίου Πνεύματος στο Μπρίτζπορτ του Κονέκτικατ.