Από την V.K. McCarty

«Όταν έφτασε η ημέρα της Πεντηκοστής, ήταν όλοι μαζί συγκεντρωμένοι με ομοψυχία στο ίδιο μέρος. Ξαφνικά ήρθε από τον ουρανό μια βουή σαν να φυσούσε δυνατός άνεμος…». *

Πράγματι, η μαρτυρία των Πράξεων (2:1-21) για την εορτή της Πεντηκοστής διαπνέεται από την ενέργεια του Πνεύματος· ακτινοβολεί τη φωτεινότητα της πίστης που διαμορφώνεται μέσω ενός ξεχωριστού μυστικού βιώματος, το οποίο περιλαμβάνει σύνολη την προσευχόμενη κοινότητα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο και σύμφωνα με τα λόγια του Ρωμανού του Μελωδού: «συμφώνως δοξάζομεν τὸ πανάγιον Πνεῦμα». Αυτή η αδιάλειπτη παρουσία του Αγίου Πνεύματος του Θεού, η οποία μας αποκαλύπτεται στην Αγία Γραφή αποτελεί έναν απ’ τους μεγαλύτερους θησαυρούς του Ορθόδοξου Χριστιανισμού. Το Άγιο Πνεύμα είναι εκείνο που μας καθοδηγεί την ώρα της Θείας Λειτουργίας· εκείνο που έδωσε θάρρος στους πρώτους μάρτυρες, άνδρες και γυναίκες· το Άγιο Πνεύμα επίσης καθοδήγησε τις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων και όρισε τον Κανόνα της Αγίας Γραφής. 

Είμαστε τυχεροί που οι Πράξεις των Αποστόλων γράφτηκαν τόσο σύντομα μετά από τα γεγονότα τα οποία περιγράφουν. Παρόλο που οι Πράξεις αποτελούν ένα συνονθύλευμα ιστοριών, οι οποίες περιλαμβάνουν ένα πανόραμα αξέχαστων χαρακτήρων και αγαπητών επεισοδίων που συμβάλλουν στη καλλιέργεια και την ανάπτυξη της πρώτης Εκκλησίας, αυτό που ουσιαστικά αποτελεί το κεντρικό τους γεγονός είναι η δράση του Θεού –ο ζών Θεός, ο οποίος εδώ μας αποκαλύπτεται ως το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, το Άγιο Πνεύμα. «Δεν είναι υπερβολή να συμπεράνουμε ότι οι πρώτοι Χριστιανοί θεωρούσαν το Άγιο Πνεύμα ως τον κύριο εξωτερικό μάρτυρα της παρουσίας της Βασιλείας του Χριστού» (J.T. Koenig, Charismata: God’s Gifts for God’s people [Χαρίσματα: Τα δώρα του Θεού για το λαό Του], 1978, σ.73). Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το βιβλίο των Πράξεων θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και ως «το Ευαγγέλιο του Αγίου Πνεύματος».

Σήμερα έχουμε την ευκαιρία ως προσευχόμενα μέλη του Σώματος του Χριστού να ανατρέξουμε στο παρελθόν και να δούμε ότι η πίστη των ανθρώπων αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ιστορικής δομής της Πρώιμης Εκκλησίας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο Λουκάς μας υπενθυμίζει επανειλημμένα ότι καθώς το κίνημα του Ιησού εξαπλωνόταν προς την Αντιόχεια (Πρ. 11:26) –και πριν ακόμη καθιερωθεί η λέξη «Χριστιανός» για τους μαθητές του Χριστού– αυτοί κλήθηκαν «πιστοί» λόγω της ακλόνητής πίστης τους (Πρ. 2:44, 4:32, 10:45). Ως εκ τούτου, μια σημαντική διάσταση της συνεισφοράς του Λουκά στην Αγ. Γραφή είναι η αφήγηση της ίδρυσης της Εκκλησίας μέσω της μεγαλοπρεπούς περιγραφής «του Πανάγιου Πνεύματος του Θεού».

Η δύναμη και η επαγγελία του Αγίου Πνεύματος αναγγέλλονται μόλις από τους πρώτους στίχους των Πράξεων (1:2, 1:5) και περιγράφονται αδρά στην ιστορία της Πεντηκοστής, καθώς και σ’ όλη την Αγία Γραφή. Το Πανάγιο Πνεύμα αποτελεί τη ζωντανή παρουσία, την πνευματική δύναμη του Ιησού στις ζωές όσων Τον πιστεύουν. Γι’ αυτό το λόγο αναφέρεται ότι οι πιστοί είναι «πλημμυρισμένοι από Πνεύμα Άγιο» (2:4), ενώ η διήγηση της Πεντηκοστής αναγνωρίζει την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος που διαχέεται και καθίσταται βίωμα του κάθε πιστού. Ανάλογα με τη μετάφραση υφίστανται περίπου εξήντα αναφορές στο Άγιο Πνεύμα στο βιβλίο των Πράξεων. Οι μαθητές «βαφτίζονται με το Άγιο Πνεύμα», το χριστιανικό λειτούργημα είναι «δωρεά του Αγίου Πνεύματος».

Το Άγιο Πνεύμα είναι η προσωπική παρουσία του Κυρίου στους μαθητές του. Επομένως, η εν προσευχή επίκληση της παρουσίας του Ιησού και του Πνεύματος του Θεού συμβαδίζουν. Τα θαύματα των Αποστόλων που καταγράφονται στις Πράξεις πραγματοποιούνται με τη δύναμη του Άγιου Πνεύματος στο όνομα του Ιησού Χριστού (3:6, 4:10, 9:34). Συνεπώς, ο Ιησούς Χριστός αποτελεί το επίκεντρο της δράσης του Θεού εν Αγίω Πνεύματι στο λυτρωτικό αφήγημα της αναδυόμενης Εκκλησίας.

Η εμπειρία του Αγίου πνεύματος πρέπει να ήταν τόσο θαυμαστή την ημέρα της Πεντηκοστής, ώστε μετά την Ανάσταση, την αισθανόμαστε ως την αποκορύφωση του εκκλησιαστικού έτους. Αυτή η εκθαμβωτική έκχυση του Πνεύματος στη συλλογική χριστιανική μνήμη αποτελεί μια από τις πιο γνωστές και σημαντικές αφηγηματικές περιγραφές σ όλη την Καινή Διαθήκη. «Με λίγες επιδέξιες πινελιές, σκιαγραφείται μια μαγευτική σκηνή» (J.D.G. Dunn, Beginning from Jerusalem [Ξεκινώντας απ’ την Ιερουσαλήμ], 2009, σ.146). Το κείμενο περιγράφει μια κοσμοσυρροή εθνών από διάφορα μέρη με σκοπό τη συμμετοχή στην εορτή της Εβραϊκής Πεντηκοστής, η οποία πραγματοποιείται πενήντα ημέρες μετά το Εβραϊκό Πάσχα. Όλοι γίνονται μάρτυρες του Αγίου Πνεύματος που διαπερνά τους μαθητές του Ιησού, ενώ όχι μόνο «γέμισε όλο το σπίτι όπου έμεναν» αλλά κατέκλυσε και τα βάθη της ψυχής τους. Έμειναν «κατάπληκτοι» από αυτό που είδαν και άκουσαν. Ξαφνικά ήρθε απ’ τον ουρανό μια βουή: «σαν να φυσούσε δυνατός άνεμος» (2:2), καθώς και ένα όραμα «σαν φλόγες φωτιάς» (2:3), τότε τα εμπνευσμένα λόγια που διακηρύχθηκαν απ’ τους αποστόλους κατανοήθηκαν απ’ όλους ως εγκωμιαστικός λόγος που υμνούσε τα θαυμαστά έργα του Θεού και την σχέση μαζί Του.

Ο Ευαγγελιστής Λουκάς, ο κύριος αφηγητής μας, περιγράφει ένα βαθιά πνευματικό και σαφώς μυστηριακό φαινόμενο, μια ενέργεια του Θεού στη γη κατά την έκχυση του Αγίου Πνεύματος. Οι άνθρωποι που ήταν παρόντες εκεί το ερμήνευσαν με διαφορετικούς τρόπους, αλλά πράγματι κάτι καθοριστικό για τις ζωές τους είχε συμβεί, το οποίο μπορεί να εμπνεύσει και εμάς καθώς στοχαζόμαστε πάνω σ’ αυτήν τη διήγηση της Αγ. Γραφής.

Η Πεντηκοστή έχει απεικονισθεί με αριστοτεχνικό τρόπο από τον Ντούτσιο (Maestà, εικόνα Αγίας Τραπέζης στη Σιένα, 1308) και τον Ελ Γκρέκο (Πεντηκοστή, 1660 περίπου). Πολλοί απ’ τους παρόντες θυμούνταν τον ήχο της βουής του ανέμου και κάποιοι άλλοι είδαν τις φλόγες να τυλίγουν τους μαθητές, επειδή το Άγιο Πνεύμα ενίσχυε και αναζωπύρωνε την πίστη τους, διαχέοντας τη δύναμή Του σαν πυρκαγιά στους ανθρώπους. Ο Πατέρας της Εκκλησίας, Αγ. Κύριλλος της Ιερουσαλήμ διδάσκει ότι αυτή η φωτιά: «λαμπρύνει την ψυχή και θα έρθει και σ’ εσάς για να αφαιρέσει και να κατακάψει τις ακανθώδεις αμαρτίες, λαμπρύνοντας περισσότερο το τίμιο κτήμα της ψυχής σας». (Κατήχησις Φωτιζομένων, PG 33, 988BC).

Ας θυμηθούμε τώρα στο Ευαγγέλιο του Λουκά, εκείνη τη στιγμή που ο Ιωάννης ο Βαπτιστής ανήγγειλε τον ερχομό του Μεσσία λέγοντας ότι έρχεται αυτός που είναι πιο ισχυρός και θα σας βαφτίσει με Άγιο Πνεύμα και φωτιά (Λκ. 3:15-18). Στις Πράξεις, λοιπόν, οι πύρινες γλώσσες επισημαίνουν την παρουσία του Θεού, καθώς και την εκπλήρωση της προφητείας ενώπιων των ανθρώπων. Επιπλέον η βουή του ανέμου υποδηλώνει τη δύναμη του Πνεύματος του Θεού, το οποίο πνέει όπου θέλει. Ας θυμηθούμε επίσης ότι ο Κύριος είπε στον προφήτη Ιεζεκιήλ στην Παλαιά Διαθήκη: «Μίλα εκ μέρους μου στην πνοή της ζωής!» και «πες της μπες μέσα σ’ αυτά τα πτώματα για να ξαναπάρουν ζωή» (Ιεζ. 37:9-14). Προφανώς και ήταν το Πνεύμα του Θεού που διαχεόταν σε ξερά οστά και τα γέμιζε με νέα ζωή. Αυτή λοιπόν η προφητεία του Ιεζεκιήλ εκπληρώθηκε στην Πεντηκοστή.

Οι άνθρωποι θυμούνταν ότι η βουή του ανέμου ήταν τόσο τρομερή που οι μαθητές κατάλαβαν ότι προέρχεται από τον ουρανό και τόσο δυνατή που αμέσως συγκεντρώθηκε ένα πλήθος ανθρώπων γύρω απ’ το σπίτι, στο οποίο βρίσκονταν οι μαθητές. Όλο αυτό το πλήθος στην αρχή δεν κατάλαβε το θεϊκό σημάδι και έμεινε κατάπληκτο, αλλά πράγματι, εκεί ήταν ο Κύριος παρών, ο Κύριος που «πορεύεται στου ανέμου τα φτερά» (Ψλ. 104:3). Ο Ρωμανός ο Μελωδός περιγράφει το ίδιο γεγονός με τον εξής τρόπο:

Νομίσαντες οἱ σοφοὶ ὅλον τὸ ὑπερῷον χαοῦσθαι ἐκ τῆς πνοῆς
συνέστειλαν ἐν φόβῳ τὰ ὄμματα πάντες
καὶ ἰδοὺ γέγονεν ἕτερον φρικτότερον,
καὶ τῷ πρώτῳ φόβῳ δεύτερον τρόμον ἐπήγαγε τὰ ἐπάλληλα θαύματα
γλῶσσαι γὰρ πάλιν πύρινοι ἥπτοντο αὐτῶν […] καὶ γὰρ καθαρίζοντας
καὶ νίζοντας προέπεμψε ταύτας τὸ πανάγιον πνεῦμα

Τι ακριβώς σημαίνει η «γλωσσολαλιά»; Πολλά έχουν λεχθεί γύρω απ’ αυτήν την περίεργη πτυχή της Πεντηκοστής. Έτσι μπορεί να αποβεί χρήσιμο να την αναλύσουμε από διαφορετική οπτική γωνία ούτως ώστε να κατανοήσουμε αυτό το φαινόμενο. Απ’ ό,τι φαίνεται κάποιο εσωτερικό βίωμα επαναφέρεται στη μνήμη εκ νέου και περιγράφεται ως εξωτερικό και ορατό συμβάν. Αναμφίβολα, το εκπληκτικότερο σ’ αυτή την περίπτωση δεν είναι ότι ο κάθε άνθρωπος άκουγε τους αποστόλους να μιλούν στη δική του γλώσσα, αλλά ότι όλοι οι άνθρωποι που ανήκαν σε διαφορετικές θρησκείες και εθνικότητες άκουσαν εγκώμια για τα θαυμαστά έργα του Θεού. Γι’ αυτό το λόγο το μήνυμα της Πεντηκοστής απ’ τον Κύριο, εν μέσω του ανέμου και της φωτιάς, ήταν θαυματουργό διότι έγινε κατανοητό απ’  όλους κατά τον ίδιο τρόπο. Ο Λόγος του Θεού ήταν σαν τη φωνή των πατεράδων και των παππούδων μας, τη φωνή του επισκόπου μας, ανεξάρτητα αν ακουγόταν στα ρωσικά, τα κορεατικά, τα ελληνικά, τα εβραϊκά ή κάποια περίεργη διάλεκτο της Καππαδοκίας. Το θαύμα του Αγίου Πνεύματος δεν ήταν μόνο η γλωσσολαλιά των μαθητών, αλλά ότι άνθρωποι που μιλούσαν διαφορετική γλώσσα ο καθένας άκουγαν τους μαθητές και τους κατανοούσαν. Το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί και σε εμάς, να νιώσουμε δηλαδή την έκχυση του Αγίου Πνεύματος εκείνη την ημέρα. Η εμπειρία του Πνεύματος του Θεού στην Πεντηκοστή ήταν πράγματι καταπληκτική, θορυβώδης σαν πνευματική καταιγίδα και φλογερή κατά μυστηριακό τρόπο– αυτή η εμπειρία όμως έγινε δεκτή κυρίως ως χαρούμενο και οικείο μήνυμα.

Η πιο σημαντική πλευρά της γλωσσολαλιάς δεν είναι η παραδοξότητά αλλά το μήνυμά της. Ποιο ήταν αυτό το μήνυμα; Πρόκειται για τον λόγο περί των θαυμαστών έργων του Θεού που έγινε κατανοητός απ’ όλους τους προσκυνητές. Πάρθοι, Μήδοι, Καππαδόκες, ακόμη και Αιγύπτιοι και Άραβες άκουσαν γι’ αυτά τα θαυμαστά έργα του Θεού εν Ιησού Χριστώ (2:11). Ορισμένοι όμως απ’ τους συγκεντρωμένους αμφισβήτησαν το γεγονός και χλεύαζαν τους μαθητές, τότε ο Πέτρος έλαβε το λόγο ως εκπρόσωπος των Αποστόλων και κήρυξε το πρώτο χριστιανικό κήρυγμα. Σύμφωνα με το κήρυγμα το Άγιο Πνεύμα έδειξε σε όλους τους παρόντες το νέο νόημα των Εβραϊκών Γραφών, ενώ ερμήνευσε τα σημάδια που καταδείκνυαν τον Ιησού Χριστό ως Μεσσία. Συνεπώς οι άνθρωποι έλαβαν καθοδήγηση απ’ το Άγιο Πνεύμα και η ενέργεια του Θεού τους κατέστησε έτοιμους να μετανοήσουν για τις αμαρτίες τους και να βαφτιστούν.  Κατ’ αυτόν τον τρόπο το Πανάγιο Πνεύμα «μαρτυρώντας την παρουσία του Χριστού, ενισχύοντας και εμπνέοντας το κήρυγμα του Ευαγγελίου συνεχίζει το θαυματουργό έργο του Ιησού» (G.W.H Lampe, God as Spirit [Ο Θεός ως Πνεύμα], 1977, σ. 65).

Συνεπώς, φίλοι μου, τώρα όποτε ακούτε αναγνώσματα απ’ τις Πράξεις των Αποστόλων στην Εκκλησία, να θυμάστε ότι ακούτε το Άγιο Πνεύμα, την πνοή του Θεού. Ακούστε τη Γραφή που σας αποκαλύπτει πως το Πνεύμα του Κυρίου εμπνέει και καθοδηγεί την Εκκλησία, επειδή έχει σπείρει τους σπόρους της πίστης στις καρδιές των πιστών της νέας κοινότητας σ’ όλο τον κόσμο. Αν είστε δεκτικοί και ευαίσθητοι προς το Πανάγιο Πνεύμα του Θεού κατά την ώρα της προσευχής σας, τότε θα σας αναθέσει κάποιο λειτούργημα. Αν ακούσετε το Άγιο Πνεύμα, τότε θα σας στείλει να κάνετε το έργο του Θεού, όπως αναφέρει και ο Ρωμανός ο Μελωδός:   

Ὑμνήσομεν, ἀδελφοί, τῶν μαθητῶν τὰς γλώσσας ὅτι οὐ λόγῳ κομψῷ,
ἀλλ’ ἐν δυνάμει θείᾳ, ἐζώγρησαν πάντας,
ὅτι ἦραν τὸν σταυρὸν αὐτοῦ ὡς κάλαμον
ὅτι ῥήμασιν ὡς νήμασιν πάλιν ἐχρήσαντο καὶ τὸν κόσμον ἡλίευσαν
ὅτι τὸν λόγον ἄγκιστρον ἔσχον ὀξύ
ὅτι καθάπερ δέλεαρ γέγονεν αὐτοῖς
ἡ σάρκ τοῦ πάντων δεσπότου, οὐ πρὸς θάνατον θηρῶσα, ἀλλ’ εἰς ζωὴν ἕλκουσα τοὺς σέβοντας καὶ δοξολογοῦντας τὸ πανάγιον πνεῦμα

*Πράξεις 2:1-2. Το κείμενο αυτό αφιερώνεται με ιδιαίτερες ευχαριστίες στον Μητροπολίτη Ιλαρίωνα.

Η V.K McCarty είναι Αγγλικανή θεολόγος που διδάσκει στο Γενικό Θεολογικό Σεμινάριο ενώ παράλληλα συγγράφει για το Ινστιτούτο Μελετών Ανατολικού Χριστιανισμού. Το βιβλίο της «From They Lips: Voices of Early Christian Women» [Από τα χείλια τους: Φωνές γυναικών στον πρώιμο Χριστιανισμό], κυκλοφορεί απ’ τις εκδόσεις Gorgias Press.