ფილ დოროლი (Phil Doroll)

რელიგიასა და პოლიტიკასთან დაკავშრებით, აღმოსავლელი მართლმადიდებელი ქრისტიანები და სუნიტი მუსლიმები თანაბრად არასასიამოვნო მდგომარეობაში იმყოფებიან, რადგან ორივე ეს რელიგია წმინდა ტრადიციის განსაკუთრებულად მკაცრი გაგების ერთგულია. ეს გადმოცემა გამოცხადებისაგან განსხვავდება, მაგრამ გამოცხადება მართებულად შეიძლება გადმოცემის მეშვეობით განიმარტოს. თეოლოგიური დამოწმება, მსახურების დეტალური პრაქტიკა და პიროვნული სულიერი მოღვაწეობის ასკეტური მეთოდები ამ ორი რელიგიისათვის ძირითად კომპონენტებს წარმოადგენენ; ამავდროულად, ზემოხსენებული კომპონენტები  გაიგება მხოლოდ იმ ტექსტების მეშვეობით, რომლებიც ამ ორმა რელიგიამ შემოგვინახა. მეტიც, რამდენადაც ორივე ეს რელიგია დეცენტრალიზებულია, არ ყავთ ერთი კონკრეტული წინამძღოლი, რომელიც მორწმუნეებისათვის ავტორიტეტული წინამძღოლი იქნებოდა. ამიტომაც, გადმოცემის გაგება სარწმუნოების მთლიანობის დაცვისათვის აბსოლუტურად სასიცოცხლო მნიშვნელობისაა, განსაკუთრებით კი თანამედროვე მშფოთვარე გარემოში.

ორივე რელიგიას უდავოდ აქვს მდიდარი ისტორია და რწმენისა და პრაქტიკის უწყვეტი გადმოცემა, რითაც უზარმაზარ სულიერ სიმდიდრეს თანამედროვეობის მტკივნეულ ჟამთასვლაში იცავენ. თუმცა, გადმოცემის გაგებას ერთგვარი ნაკლიც აქვს: პრემოდერნის პოლიტიკური და სოციალური კონტექსტი (რომლის დროსაცაა დაწერილი ყველა ის ტექსტი, რომელთა მეშვეობითაც ჩვენს რწმენას ვიგებთ), დღევანდელისაგან რადიკალურად განსხვავებული იყო. საუბარია ყველა რელიგიის მორწმუნეებისათვის საერთო დილემაზე, მაგრამ მჯერა, რომ ეს დილემა განსაკუთრებულად სერიოზული მართლმადიდებელი ქრისტიანებისა და სუნიტი მუსლიმების შემთხვევაშია, რაც ტრადიციის მტკიცე და სინთეტური გაგების გამოა განპირობებული. რაც შეეხება პოლიტიკას, დილემის კონტურები განსაკუთრებულად ნათელია: ჩვენი ავტორიტეტული და განმარტებითი ტრადიციის ფუნდამენტური ტექსტები იმპერიულ გარემოში დაიწერა.   

თეოლოგთა, განმმარტებელთა, იურისტთა და სულიერ მოძღვართა დიდი უმრავლესობა, რომელთაც ის უმნიშვნელოვანესი ტექსტები დაწერეს, რომლებიც  მართლმადიდებლურ ქრისტიანულ და სუნიტურ მუსლიმურ ტრადიციას  წარმოადგენენ, ისეთ გარემოში ცხოვრობდნენ, რომელიც მათი  საზოგადოებების პოლიტიკურ და სოციალურ უპირატესობას გულისხმობდა. უფრო მეტიც, ამგვარი უპირატესობა ღვთის ნებად მიიჩნეოდა. საუკუნეთა განმავლობაში ამ ორი ტრადიციის განვითარებისას შესამჩნევი იყო უზარმაზარი სოციალური ცვლილებები, როდესაც საფრთხის ქვეშ დადგა ამ ორი რელიგიის უპირატესობა (როგორც 1258 წელს ბაღდადის და 1204 და 1453 წლებში კონსტანტინოპოლის დაცემისას). მიუხედავად ამისა, ღმერთის წმინდა იმპერია გადარჩენისა და არსებობისათვის  საშუალებებს ყოველთვის პოულობდა, თუნდაც ეს პოლიტიკური ქარიზმის სხვა  დინასტიებზე გადაცემით (როგორც რუსებისა და ოსმალთა იმპერიის შემთხვევაში) მომხდარიყო. პირდაპირ რომ ვთქვათ: ტრადიციის ჩვენეული გაგების გამო, გამუდმებით განვმარტავთ ჩვენს რელიგიას იმ პოლიტიკური პირობებით, რომლებიც უკვე აღარ არსებობენ და ჩვენი რწმენის თეზისებს ნანგრევებად ქცეულ საიმპერატორო ციხესიმაგრეების კარებს  ვაჯაჭვებთ.

ეს მდგომარეობა ძალიან განსხვავდება დასავლური საზოგადოებებისაგან, რომლებიც ჯერ კიდევ საიმპერიო აყვავების ზენიტში იმყოფებიან. მართლაც, როგორც ეს დედამიწის სხვა საზოგადოებებში ხდება, მართლმადიდებელი ქრისტიანები და სუნიტი მუსლიმები საკუთარ იდენტობას დასავლური გაგებით განმარტავენ, რომელიც მსოფლიო აზროვნებისათვის საყოველთაო. დასავლელმა მოაზროვნეებმა მართლმადიდებელი ქრისტიანებისა და სუნიტი მუსლიმების ერთგვარი სტიგმატიზება მოახდინეს, როდესაც მათთან  XVIII საუკუნეში და შემდეგ თავიანთი იმპერიული პოლიტიკა, როგორც განმანათლებლობის თავისუფლება, ისე შეიტანეს და მორწმუნეებს ბრალი ჩამორჩენილობასა და „აღმოსავლურ დესპოტიზმში“ დასდეს. ეს მეტისმეტი თავდაჯერებულობა გვარწმუნებს, რომ მართლმადიდებლური ქრისტიანობა და სუნიტური ისლამი განსაკუთრებულად მიდრეკილნი არიან ტირანიისაკენ, მათი ბუნებითად თეოკრატიულობის გამო. მართლმადიდებლობა კარიკატურულად წარმოდგენილია როგორც „კესაროპაპიზმი“, ხოლო სუნიტურ ისლამს ბრალად რელიგიისა და პოლიტიკის განურჩევლობას  სდებენ. „აღმოსავლური დესპოტიზმის“ შესახებ წარმოდგენა დღესაც ცოცხლობს, მაშინ როცა, დასავლური იმპერია საკუთარი ძალაუფლების მართებულობაშია დარწმუნებული. როგორც ცნობილია, სამუელ ჰანტინგტონი (Samuel Huntington) ამტკიცებდა, რომ ევროპის კონტინენტზე დემოკრატიასა და ტირანიას შორის გამყოფი ხაზია ის, რომელიც დასავლურ ქრისტიანობას მართლმადიდებლობისა და ისლამისაგან ყოფს (1993, გვ. 10).

ირონიულია, რომ ბევრი მართლმადიდებელი ამ მცდარ თეორიას ისლამთან მიმართებაში იყენებს, და ამით თითქოს იცავენ დასავლურ სტერეოტიპებს, რომლებიც მცდარად განმარტავენ ამ ორ რელიგიურ ტრადიციას. მაგალითისთვის, მართლმადიდებელ ეკლესიას ამერიკაში (Orthodox Church in America) აქვს „მართლმადიდებლური სარწმუნოების“ პოპულარული საგანმანათლებლო სერიის ინტერნეტ გამომცემლობა, საფაც ეკლესიის ისტორიის განყოფილება ისლამზე საუბრისას, ამბობენ,, რომ  სიტყვა „ისლამი“ „დაქვემდებარებას (დამორჩილებას)“ ნიშნავს. ეს  უკიდურესად მცდარი განმარტება ისლამს ტირანიასთან აიგივებს. მაშინ, როცა, სიტყვა „ისლამი“ არასოდეს უკავშირდებოდა პოლიტიკურ ძალაუფლებას, არამედ მიემართებოდა ადამიანის ღმერთთან პიროვნულ ურთიერთობას. ტერმინი ხშირად ითარგმნება როგორც „მორჩილება“, თუმცა, იგი, ასევე, შეიძლება ითარგმნოს, როგორც „ვინმეს ღმერთთან მშვიდობიან ურთიერთობა“, რადგან ის წარმოდგება არაბული სიტყვითი ფუძისაგან, რომლისგანაც იწარმოება ყველა ის სიტყვა, რომელიც მშვიდობას უკავშირდება. არსებითად, სიტყვა „ისლამი“, თავისი მნიშვნელობით, მიწიერ ავტორიტეტზე დამორჩილების საპირისპიროა. კერძოდ, იგი ნიშნავს მხოლოდ იმ ერთისადმი მორჩილებას, რომელსაც უპირობო თაყვანისცემა ეგება, ე.ი. ღვთისადმი დამორჩილებას.  

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, როგორც აღმოსავლური მართლმადიდებლობა, ისე სუნიტური ისლამი თავის სწავლებებში საერთო, ძირითად პოლიტიკურ-თეოლოგიურ კონსტანტაციას შეიცავენ: ,,ნუ ესავთ მთავართა, ძეთა კაცთასა, რომელთა თანა არს არა ცხორებაჲ.“ დასავლური სტერეოტიპების საპირისპიროდ, არც აღმოსავლური მართლმადიდებლობა და არც სუნიტური ისლამი თეოკრატიულ დესპოტიზმს არ წარმოადგენენ. მათი გადმოცემის ტექსტების ნამდვილი თეოლოგიური შინაარსი მკვეთრად განსხვავებულია იმ პოლიტიკური პირობებისა და ვითარებისაგან, რომელშიც ისინი ჩამოყალიბდნენ. მართლაც, თუ შევძლებთ დავინახოთ ის განსხვავება, რომელიც ამ ორი ტრადიციის ტექსტებში თეოლოგიასა და იმპერიალიზმს შორის არსებობს, მაშინ ხელთ გვექნება ის გასაღები, რომელიც  დიდ სამსახურს გაგვიწევს ჩვენი თანამედროვე პოლიტიკური თეოლოგიების პრობლემის გადაჭრაში. თანამედროვე ავტორიტარიზმი და ტირანია აღმოსავლური მართლმადიდებლობისა და სუნიტური ისლამის სახელით საშინელი რეალობაა, მაგრამ ის იმპერიის პოლიტიკური ეთოსის დაცვიდან მომდინარეობს და არა ამ ტრადიციების არსებითი თეოლოგიური შინაარსიდან. ამ ორ სარწმუნოებაში გადამწყვეტი განსხვავების აღიარება, ისევე როგორც მათში ზიარი მიზნისა და მიზეზის აღქმა (სამართლიანობის ახალი ფორმებისადმი შესადგომად), შესაძლოა თანამედროვე სამყაროში მსახურების ის სარწმუნო ფორმა იყოს, რომელიც ჩვენი წმინდა გადმოცემების რეალურ არსთან სრულ თანხმობაში იქნება.  

ფილ დიროლი (Phil Doroll) არის რელიგიათმცოდნეობის დამხმარე პროფესორი (Wofford College, Spartanburg, South Carolina).