Από την V.K. McCarty

Κατά τη διάρκεια της συμμετοχής στις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας αποτελεί για πολλούς πιστούς στοιχείο αξέχαστο το Τροπάριο της Αγίας Κασσιανής (περ. 810-865 μ.Χ.), «Κύριε, η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες». Ο ύμνος αυτός θεωρείται ένας απ’ τους συγκινητικότερους που ψάλλεται στην ακολουθία του Όρθρου το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης ως Δοξαστικό των Αποστίχων της Ακολουθίας του Νυμφίου. Η ισχυρή δημοτικότητα του Τροπαρίου πιθανότατα οφείλεται στην ελκυστική του μελωδία και την ευκαιρία που παρέχει στους ψάλτες να διαμορφώσουν το άσμα διανθίζοντας το με αυτοσχέδιες μελωδίες που μαγεύουν τους ακροατές. Η συναισθηματική αγωνία πλανιέται στην ατμόσφαιρα καθώς πλησιάζουν τα Πάθη του Κυρίου.

Το κείμενο του Τροπαρίου εκφράζει τον εσωτερικό κόσμο της γυναικείας ύπαρξης και συνδυάζεται με την ιστορία των γυναικών στο Ευαγγέλιο, οι οποίες αλείφουν με μύρο τον Ιησού. Η πρώτη διήγηση εξιστορείται στο Κατά Λουκάν και αναγιγνώσκεται στην ακολουθία (Λκ. 7:36:50), ενώ υπάρχει και μια ακόμη διήγηση στο Κατά Ματθαίον  (Μτ. 26:6-13). Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι και ο Αγ. Ρωμανός ο Μελωδός συγχωνεύει αυτές τις ιστορίες στο κοντάκιο Εἰς τὴν πόρνην. Συνεπώς αυτός ο ύμνος είναι εμπλουτισμένος με παράδοξους παραλληλισμούς και λαμβάνει υπόψιν ότι ο  ορθόδοξος ακροατής γνωρίζει αρκετά καλά την Αγ. Γραφή. Όπως και ο Ρωμανός, η Κασσιανή δίνει φωνή στη γυναίκα που εγκωμιάζει τον Θεό για το μεγαλείο της Δημιουργίας:

Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων,
Εσύ που μεταλλάζεις με τα σύννεφα το νερό της θάλασσας.
Λύγισε στ’ αναστέγματα της καρδιάς μου,

Αναλογιστείτε τη χαρά που θα ένιωσε ο πνευματικός πατέρας της Ηγουμένης Κασσιανής, Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης, όταν έλαβε το Τροπάριο της πνευματικής του κόρης, της οποίας η μνήμη εορτάζεται από την Εκκλησία στις 7 Σεπτεμβρίου. Αυτό το θεολογικό κόσμημα ξεδιπλώνει ερμηνευτικά την διδαχή του Ευαγγελίου και μας αποκαλύπτει το λυτρωτικό μυστήριο που συνυφαίνεται στο έργο του Θεού για την ανθρώπινη σωτηρία– την φιλεύσπλαχνη και θαυματουργή Οικονομία του Θεού– ούτως ώστε να προσεγγίσουμε εν μετανοία τη Θεότητα του Κυρίου και διά της θεώσεως να κατοικήσουμε μαζί Του στους ουρανούς.

Εσύ που έγειρες τον ουρανό
διά της ανείπωτης ταπείνωσής Σου

Η αμαρτία μας χωρίζει τόσο αμείλικτα από τον Θεό, ωστόσο, με το δώρο της Σάρκωσης ο Κύριος Ιησούς Χριστός είναι τόσο κοντά μας ώστε ο καθένας από εμάς μπορεί να τον προσεγγίσει, ακόμα και ο κάθε αμαρτωλός.

Θα καταφιλήσω τα άχραντά σου πόδια
και θα τα σφουγγίσω πάλι με τους βοστρύχους των μαλλιών μου.

Από την Κωνσταντινούπολη του 9^ου αιώνα η Αγία Κασσιανή μας διδάσκει στιγμές ειλικρινούς κατανυκτικής μετάνοιας, οι οποίες ιεροποιούν την προσωπική μας πίστη, ενώ κατ’ αυτόν τον τρόπο η μετανοούμενη γυναίκα καθίσταται ένα κεντρικό και ωφέλιμο παράδειγμα. Η ιστορία της φωτίζει τη δική μας κτιστότητα και την εξάρτηση μας από την άπειρη αγάπη που μας δημιούργησε, την αγάπη που έδωσε στον καθένα από εμάς τη δυνατότητα να επιλέξουμε αν θα δράσουμε σύμφωνα ή αντίθετα στο θέλημα του Θεού, καθώς και την επιθυμία να ενωθούμε με τον ελεήμονα Δημιουργό μας, την επιθυμία να ευχαριστήσουμε το Θεό.

Η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες, μπορεί να λειτουργήσει ως ισχυρό παράδειγμα βοηθώντας όλους εμάς που μαστίζονται από την απογοήτευση που προκαλούν οι αμαρτίες, διότι και εμείς γονατισμένοι μπροστά στον Χριστό, τον αναγνωρίζουμε ως Κύριο. Αυτή η γυναίκα που πλησίασε τον Ιησού στο σπίτι με ένα αλαβάστρινο δοχείο γεμάτο μύρο καθώς ο Ιησούς γευμάτιζε μπορεί να αποτέλεσε έμπνευση για τη σύνθεση του Τροπαρίου της Κασσιανής. Αυτή η προκλητική αίσθηση της γονατισμένης γυναίκας με τα αρωματισμένα μαλλιά που σκούπιζαν τα πόδια του Ιησού μπορεί να παρέμεινε στη μνήμη του Κυρίου, έτσι ώστε όταν θέλησε να διδάξει στους μαθητές του τα χαρακτηριστικά της αποστολικής διακονίας να θυμήθηκε αυτό το γεγονός και να ζώστηκε τη πετσέτα, νίβοντας και σκουπίζοντας τα πόδια των μαθητών του, δείχνοτας κατ’ αυτόν τον τρόπο πως να γίνουν πραγματικοί διάκονοι-λειτουργοί του Κυρίου.

Η υμνογράφος Αγ. Κασσιανή περιγράφει με υποβλητικό τρόπο την εμπειρία της αμαρτίας— τον οίστρο της ακολασίας— τον διαπεραστικό εθιστικό πειρασμό της σκοτεινής απόλαυσης τη στιγμή που η επιθυμία καταλαμβάνει τον αμαρτωλό. Πράγματι, αυτή η λαχτάρα για αμαρτία μπορεί να δηλητηριάσει ακόμα και την προσπάθεια για την επίτευξη της Σωτηρίας.

Κι έλεγε οδυρόμενη:
Αλλοίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη
Και δίχως φεγγάρι, η μανία της ασωτείας κι ο έρωτας της αμαρτίας.

Τι φοβερή συνειδητοποίηση ότι η τάση μας προς την αμαρτία μπορεί να εξαλείψει ακόμη και τη συναίσθηση της αγάπης του Θεού, να θρυμματίσει τις προτεραιότητές μας! Πόσο απελπιστικό είναι κάτι τέτοιο; Το γεγονός δηλαδή ότι η επιθυμία μας για το Θεό μπορεί να μεταβληθεί σε κάτι δηλητηριώδες και εθιστικό, με συνέπεια η αμαρτωλή πράξη να γεννάει περισσότερη αμαρτία— και πως μπορούμε να σταματήσουμε αυτή την κατάδυση στον ασέληνη νύχτα όπως αναφέρει η Κασσιανή; Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο αν στραφούμε και αναγνωρίσουμε την αγάπη του Θεού. Αυτή η πράξη της αλλαγής και της αντιμετώπισης της ντροπής των λαθών μας χαρακτηρίζεται απ’ την αναλαμπή του μυστηρίου, επειδή ακόμη και στα βάθη της πιο αμαρτωλής επιθυμίας, η αγάπη του Θεού είναι εκεί, παραμένει μαζί μας και μας περιβάλλει. Κατά τον ίδιο τρόπο γονατίζει η γυναίκα του ύμνου και ζητάει απ’ τον Θεό να λυγίσει στους αναστεναγμούς της καρδιάς της.

Η κατάνυξή της εγκαινιάζει μια μεταμόρφωση: επειδή εκείνη τη στιγμή που η μετανοούσα γυναίκα αναγνωρίζει στο πρόσωπο του Χριστού τον Κύριο, μεταμορφώνεται σε ιερή μυροφόρο— ένας εκπληκτικός και ταιριαστός παραλληλισμός— που μπορεί να ενισχύσει την προσευχή σας. Εν συνεχεία, σε έναν ακόμη αξιοσημείωτο παραλληλισμό, η Κασσιανή συνδέει τη γυναίκα που φιλάει τα πόδια του Ιησού με τα βήματα του Κυρίου που πλησιάζουν την Εύα στον Κήπο της Εδέμ.

Αυτά τα πόδια, που σαν η Εύα κατά το δειλινό,
τ’ άκουσε να περπατάνε και από το φόβο της κρύφτηκε

Η Κασσιανή συνδυάζει με μυστικό τρόπο τη διήγηση της γυναίκας που αλείφει με μύρο τον Ιησού με την ιστορία της Δημιουργίας εικονίζοντας έναν πίνακα που φωτίζει το μεταμορφωτικό έλεος του Θεού και στις δύο διηγήσεις— του Θεού που κρίνει και συγχωρεί. Πράγματι, το τροπάριο της Κασσιανής μεταφέρει τον ακροατή στον αρχαίο κήπο της Εδέμ— πλούσιο και παρθένο τόπο— ταυτόχρονα όμως και σπαραχτικό, καθώς ο Θεός αναζητά την Εύα. Κατά τον ίδιο τρόπο γευόμαστε και εμείς την αμαρτωλή μεταμέλεια της Εύας, ακόμα κι εκεί στον παράδεισο, και γνωρίζουμε πολύ καλά την ντροπή της καθώς ο Θεός την πλησιάζει στο δειλινό.  Η Κασσιανή μας παρέχει τη δυνατότητα να αντικρίζουμε ταυτόχρονα την γυναίκα που γονατίζει και φιλάει τα πόδια του Ιησού αλλά και την Εύα. Ακούγοντας το Τροπάριο της Κασσιανής κατά τη διάρκεια της λατρευτικής μας προσκύνησης στη Μεγάλη Εβδομάδα, γινόμαστε μάρτυρες της ελπίδας και της συγχώρησης της γυναίκας για μια ακόμη Μεγάλη Τετάρτη. Ακόμα και όταν βρισκόμαστε γονατισμένοι και γεμάτοι δάκρυα, μπορούμε να χαιρόμαστε για το άφατο δώρο της θείας αγάπης που ανέλαβε την ανθρώπινη φύση, ούτως ώστε να την οδηγήσει στο δρόμο προς την Σωτηρία και τη λύτρωση από τη βύθιση στη δίνη της απώλειας.

Μακάρι να ήταν ο καθένας από εμάς αναμάρτητος, παραδομένος πλήρως στο θέλημα του Θεού όπως η Πάναγνη και Υπεραγία Θεοτόκος. Αλλοίμονο όμως, εάν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, πρέπει να παραδεχθούμε ότι ως θνητές υπάρξεις έχουμε κατά καιρούς αψηφήσει τον Θεό, ακριβώς όπως οι πρωτόπλαστοι και η αμαρτία αμαυρώνει τη σχέση μας με τον Θεό. Υφίσταται επίσης και το εξής παράδοξο στην κοινωνία μας, ότι η σεξουαλική οικειότητα που βιώνεται ανάμεσα σ’ έναν άντρα και μια γυναίκα πολλές φορές καταλήγει στην επιδοκιμασία της επιδεξιότητας του άντρα ενώ παράλληλα καταδικάζει τη γυναίκα ως πόρνη.

Είναι επίσης πιθανό να τα ακούσετε όλα αυτά και κρυφά να χαρείτε, απολαμβάνοντας την εικόνα ενός αμαρτωλού στου νου σας που πράττει κατ’ αυτόν τον τρόπο, όμως αυτός ο ύμνος προσφέρεται για να βοηθήσει όλους τους πιστούς. Επομένως, να είστε προσεκτικοί αναφορικά με τον πειρασμό που διεγείρεται απ’ την αμαρτία κάποιου άλλου— διότι μπορεί να στρέψει εσάς προς την αμαρτία και να σας απομακρύνει από τον Θεό, ενώ η ουσία της πασχαλινής πνευματικής προσκύνησης είναι η ικανότητα της συγχώρησης από την αγάπη του Θεού. Οι πραγματικοί αναστεναγμοί της καρδιάς είναι εκείνοι των πιστών αντρών και γυναικών που θρηνούν για τις αμαρτίες τους, όλων όσων δημιουργήθηκαν κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Θεού, με αγαθή καρδιά αλλά που κατά καιρούς πέφτουν στην αμαρτία.

Ο καθένας μας οικτίρει το πληθος των αμαρτιών του και γονατίζει ζητώντας το έλεος του Θεού όταν μετανοεί να τον συγχωρήσει. Οι συμμετέχοντες στο ψαλμό καθώς και οι ακροατές του τροπαρίου συνενώνονται στην εκλησία, ζητώντας το άπειρο έλεος του Θεού, γνωρίζοντας ότι η θεϊκή συμπόνια μπορεί να βιωθεί μέσω της μετάνοιας. Το Τροπάριο της Κασσιανής μας βοηθάει να ενσωματώσουμε στην καρδιά ό,τι διαβάζουμε στο Ευαγγέλιο, όπου συναντούμε τον Κύριο Ιησού Χριστό σ’ ένα παράδοξο όραμα μεταμόρφωσης και δέους.

Nota bene: Η ακρόαση του Τροπαρίου της Κασσιανής σε έναν μεγάλο ναό είναι πράγματι μια ευλαβική ευχαρίστηση, αλλά για όσους εμάς που ανήκουν σε μικρές Ορθόδοξες ενορίες, υπάρχουν τρόποι να απολαύσουμε το Τροπάριο της Κασσιανής κατά τη διάρκεια του πασχαλινού μας προσκυνήματος. Ορίστε μερικές προτάσεις:

Αυτό το CD με τους ύμνους της Κασσιανής είναι το αγαπημένο μου εδώ και χρόνια. Οι φωνές των γυναικών της ορχήστρας VocaMe κάνουν το όμορφο Τροπάριο να μεταρσιώνει την καρδιά. Επιπλέον είμαι στην ευχάριστη θέση να αναφέρω ότι μια νέα και σημαντική ηχογράφηση είναι επίσης διαθέσιμη, αυτή που μόλις κυκλοφόρησε από την Cappella Romana με μαέστρο τον Alexander Lingas, η οποία χαρακτηρίζεται από ακαδημαϊκή καλαισθησία.

Η V.K McCarty είναι Αγγλικανή θεολόγος που διδάσκει στο Γενικό Θεολογικό Σεμινάριο ενώ παράλληλα συγγράφει για το Ινστιτούτο Μελετών Ανατολικού Χριστιανισμού. Το βιβλίο της «Εκ των χειλιών τους: Φωνές γυναικών στον πρώιμο Χριστιανισμό» [From They Lips: Voices of Early Christian Women], κυκλοφορεί απ’ τις εκδόσεις Gorgias Press.