Από τον π. Bohdan Hladio

Μία από τις μεγαλύτερες επιπτώσεις της τρέχουσας πανδημίας είναι η επίδραση που έχει στις διαπροσωπικές σχέσεις. Το να μη μπορούμε να κρατήσουμε το χέρι ενός φίλου, η ανάγκη για «κοινωνική απόσταση», η υπόνοια ότι οποιοσδήποτε συναντούμε είναι δυνητικός φορέας μιας θανατηφόρας νόσου, όλα αυτά συμβάλλουν στην ανάπτυξη ενός αισθήματος υποψίας και αβεβαιότητας, ενώ παράλληλα οι μάσκες εμποδίζουν τη σαφή επικοινωνία και τις ανθρώπινες επαφές.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία αντιμετωπίζει μια σωρεία προκλήσεων λόγω της πανδημίας του COVID-19, ιδίως αναφορικά με τον τρόπο που μεταδίδεται η Θεία Μετάληψη. Σε συζητήσεις μου με ιερείς διαφόρων εκκλησιών έμαθα για τις εναλλακτικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται, συμπεριλαμβανομένης της «απολύμανσης» των κουταλιών μεταξύ των κοινωνούντων, της εμβάπτισης του Αχράντου Σώματος με το Αίμα, την χρήση λαβίδων, κουταλιών μιας χρήσης, ακόμη και οδοντογλυφίδων για τη μεταφορά της Θείας Ευχαριστίας από το Άγιο Δισκοπότηρο στο στόμα του κοινωνούντα. Στον Καναδά, η πιο συνηθισμένη εναλλακτική μέθοδος φαίνεται να είναι η χρήση πολλαπλών μεταλλικών κουταλιών, ένα για κάθε κοινωνούντα. Η αντίδραση σ’ αυτή τη μεταβολή, εκ μέρους μιας μικρής αλλά ιδιαίτερα θορυβώδους ομάδας στην Ορθόδοξη κοινότητα, ήταν έντονη και περιλάμβανε κατηγορίες περί «αίρεσης» και «βλασφημίας» εναντίον των επισκόπων και των ιερέων που προωθούν ή ακολουθούν τέτοιες εναλλακτικές πρακτικές.

Η ομάδα που υποστηρίζει τη χρήση «ενός και μόνου κουταλιού» ισχυρίζεται πως η χρήση πολλών κουταλιών αποτελεί μια ρητή άρνηση του γεγονότος ότι η Θεία Ευχαριστία είναι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού. Το επιχείρημά τους είναι περίπου το εξής: Δεν γίνεται να αρρωστήσεις από τη Θεία Κοινωνία επειδή η Θεία Ευχαριστία είναι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, γι’ αυτό, αν νομίζεις ότι η Θεία Ευχαριστία μπορεί να είναι φορέας μόλυνσης, τότε δεν πιστεύεις ότι η Θεία Κοινωνία είναι πραγματικά το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, και αυτό αποτελεί απόρριψη της Ορθόδοξης ευχαριστιακής θεολογίας. Εφόσον οι προτεστάντες πιστεύουν ότι, η κοινωνία, ο άρτος και ο οίνος (ή ο χυμός σταφυλιού) «συμβολίζουν» μόνο το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, η χρήση πολλών κουταλιών για τη Θεία Μετάληψη αποτελεί μια απροκάλυπτη αποδοχή της προτεσταντικής ευχαριστιακής θεολογίας, απόρριψη της ορθόδοξης και συνεπώς την διάδοση μιας αίρεσης. Το υπόβαθρο αυτού του ισχυρισμού συχνά περιλαμβάνει κατηγορίες περί «οικουμενισμού» ως έναν ακόμη αρνητικό παράγοντα.

Ένα ακόμη σχετικό επιχείρημα είναι ότι, η χρήση διαφορετικών κουταλιών οδηγεί σ’ ένα «επικίνδυνο μονοπάτι», διότι δίνει την εντύπωση ότι, κάποιος μπορεί να μολυνθεί από τη Θεία Κοινωνία και πως η Θεία Ευχαριστία δεν είναι πράγματι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού. Η εισδοχή σ’ αυτό το «μονοπάτι» αναμφίβολα καταλήγει στην αποδοχή της «αίρεσης» που περιγράψαμε στην προηγούμενη παράγραφο.

Όπως το λέει όμως και η ψυχολογία, η αντίδραση ενός ατόμου σε ένα ερέθισμα φανερώνει περισσότερα πράγματα για το ίδιο το άτομο απ’ ό,τι για το ερέθισμα. Αναλογιζόμενος τα λόγια των θεολόγων, των κληρικών και των λαϊκών και από τις δυο πλευρές πάνω σ’ αυτό ζήτημα εντυπωσιάστηκα από πολλές σκέψεις τους.

Πρώτα απ’ όλα, οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί πιστεύουν ότι ο προσφερόμενος άρτος και οίνος στη Θεία Λειτουργία μεταβάλλεται σε Σώμα και Αίμα Χριστού και κατά κάποιον τρόπο «γευόμαστε τον Θεό». Αυτός ο άρτος και ο οίνος είναι σώμα και αίμα; Είναι το σώμα και το αίμα του Θεού; Και πράγματι τον τρώτε; Στ’ αλήθεια; Ο ισχυρισμός αυτός περί της Θείας Ευχαριστίας είναι τόσο αλλόκοτος από κοσμική άποψη που δεν μπορώ να καταλάβω πως κάποιος, ο οποίος τον πιστεύει πραγματικά, θα μπορούσε να επηρεαστεί με οποιονδήποτε τρόπο, ούτως ώστε να μην τον πιστεύει. Αυτό με οδήγησε σε μια άλλη σκέψη.

Έχω συχνά την αίσθηση ότι η ομάδα που αντιτίθεται στη χρήση πολλαπλών κουταλιών το παρακάνει με τη διαμαρτυρία και αναρωτιέμαι αν ένας από τους λόγους της έντονης και φαρμακερής αντίδρασης τους οφείλεται στην προσπάθεια να πείσουν τους άλλους για την αγιότητα της Θείας Κοινωνίας, αλλά στην προσπάθεια να πείσουν τους εαυτούς τους γι αυτό. Σε τελική ανάλυση, δεν είναι το κουτάλι που καθιστά την Θεία Κοινωνία Θεία.

Ποιος είναι ο σκοπός της Θείας Κοινωνίας ;

Όπως υποδηλώνει και η λέξη, η Θεία Κοινωνία είναι μέσον και σύμβολο ενότητας. Η κοινωνία γεννάει τη κοινότητα. Είναι προφανές ότι όταν η «κοινωνία» προκαλεί διαμάχες, συγκρούσεις και εχθρικούς διαχωρισμούς, τότε κάποιο λάθος συμβαίνει.

Πολλά έχουν γραφτεί τους τελευταίες έξι μήνες σχετικά με την εισδοχή και τη χρήση του κουταλιού για την Θεία Κοινωνία στην Ορθόδοξη Εκκλησία (για παράδειγμα, «Μια επισήμανση για το κουτάλι της Θεάς Κοινωνίας» και «Από το ένα κουτάλι στα πολλά»). Είναι αρκετά σαφές ότι οι πιστοί Χριστιανοί «δεν λάμβαναν κατά παράδοση τη Θεία Κοινωνία από ένα κοινό κουτάλι εδώ και δυο χιλιάδες χρόνια» (όπως μου είπε μια γυναίκα), αλλά ότι ο μοναδικός πραγματικά παραδοσιακός και «κανονικός» τρόπος της Θείας Μετάληψης είναι ο τρόπος με τον οποίον μεταλαμβάνουν οι κληρικοί έως σήμερα: λαμβάνοντας το Σώμα με το χέρι και έπειτα πίνοντας από το Άγιο Δισκοπότηρο.

Η εισαγωγή του κουταλιού για τη Θεία Μετάληψη ήταν μια καινοτομία, η οποία μπορεί να μας βάλει σε σκέψεις και να εγείρει ερωτήματα. Αντί να αμφισβητούμε τη χρήση πολλαπλών κουταλιών, ένα πιο έγκυρο ερώτημα θα ήταν το εξής: «η χρήση του κουταλιού για τη Θεία Μετάληψη των πιστών δεν προκαλεί μια επιζήμια διάκριση μεταξύ του χειροτονημένου και του μη-χειροτονημένου λαού του Θεού, δηλαδή, δεν καλλιεργεί τον κληρικαλισμό εντός της Εκκλησίας;» Φαίνεται ότι η χρήση και μόνο ενός κουταλιού μας βάζει μπροστά σε ένα «επικίνδυνο μονοπάτι», αν επιλέξουμε να δούμε τα πράγματα κατ’ αυτόν τον τρόπο.

Η διδασκαλία μας δεν υποστηρίζει ότι ενωνόμαστε επειδή χρησιμοποιούμε το «ένα ιερό κουτάλι» αλλά, επειδή όπως προσευχόμαστε στη Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, μετέχουμε από «εκ του ενός άρτου και του ποτηρίου εις ενός Πνεύματος Αγίου κοινωνίαν» (προσευχή μετά την επίκληση).

Μπορούν να παρατηρηθούν ασυνέπειες μεταξύ εκείνων που είναι υπέρ της χρήσης ενός κοινού κουταλιού, αναφορικά με τον «φόβο της μόλυνσης» καθώς και με το ίδιο το έθιμο. Στην πρώτη περίπτωση, οι ιερείς και οι επίσκοποι καθοδηγούν εδώ και χρόνια τους κοινωνούντες να κλίνουν το κεφάλι τους προς τα πίσω και να ανοίξουν το στόμα τους «ούτως ώστε η Θεία Κοινωνία να εισχωρήσει στο στόμα του κοινωνούντα χωρίς να αγγίξουν τα χείλη του το κουτάλι». Αυτό μήπως αποτελεί σιωπηρή παραδοχή ότι μπορεί να μεταφερθεί κάποια μόλυνση μέσω του κουταλιού; Δεύτερον, πολλά κουτάλια χρησιμοποιούνται εδώ και αιώνες, ιδιαίτερα σε μεγάλες ενορίες και εορτές με πολλούς κοινωνούντες, όταν η Θεία Μετάληψη μεταδίδεται από πολλά δισκοπότηρα. Εάν υπάρχει τόσο μεγάλη ανησυχία για το ανύπαρκτο «γράμμα του νόμου» σχετικά με τη χρήση ενός και μόνο κουταλιού, γιατί δεν ανησυχεί κανείς σχετικά με τη σαφή αναφορά του Μεγάλου Βασιλείου στο «ένα ποτήριο»; (όπως ένας φίλος ιερέας με ρώτησε: «Εάν είχαμε ξεχωριστό δισκοπότηρο και κουτάλι για κάθε κοινωνούντα, θα ήταν σωστό;»).

Η εμμονή με το «ένα κουτάλι» έχει προκαλέσει το φαινόμενο του «κυνηγιού του κουταλιού», δηλαδή πιστούς που παρευρίσκονται στις ακολουθίες μιας συγκεκριμένης ενορίας όχι επειδή υπάγονται εκεί, ούτε εξαιτίας κάποιου άξιου επισκόπου ή αφοσιωμένου ιερέα, ούτε λόγω των υποδειγματικών χριστιανικών εκπαιδευτικών της προγραμμάτων ή του φιλανθρωπικού της έργου, ούτε επειδή εκεί πήγαιναν κάποτε οι πρόγονοι τους, γονείς ή νονοί που μπορεί κάποτε να ήταν αφοσιωμένα μέλη της ενορίας, αλλά εξαιτίας ενός κουταλιού! Τι σημαίνει αυτό για την κοινότητα; Τι είναι η θεία κοινωνία δίχως την κοινότητα; Πόσο αφιερωμένος είμαι στην κοινότητά «μου»; Η ενορία μου υπάρχει εκεί μόνο για να εκπληρώσει τις δικές μου «πνευματικές» ανάγκες, όπως εγώ τις ορίζω και με τον τρόπο που θέλω εγώ να εκπληρωθούν; Για όνομα του Θεού! Αν τα πράγματα είναι έτσι, αυτό ακριβώς φανερώνει «προτεσταντικό φρόνημα» και όχι η χρήση πολλαπλών κουταλιών!

Ο Χριστιανισμός είναι η πίστη της Ενσάρκωσης. Ενσαρκώνουμε το σώμα του Χριστού όταν συναγόμαστε από κοινού στη λατρεία. Ποια είναι η αφοσίωση μου στην τοπική κοινότητα ή στην εκκλησία μου όταν πιστεύω ότι είναι απολύτως αποδεκτό να την εγκαταλείψω, να της επιτεθώ ή να απουσιάσω από την δική μου κοινότητα ή την μητρόπολη μου εξαιτίας ενός σκεύους; Και τι θα συμβεί όταν τα πράγματα επιστρέψουν στους φυσιολογικούς τους ρυθμούς στην ενορία «μου»;

Δεν έχω ακούσει ποτέ έναν Ορθόδοξο επίσκοπο ή ιερέα να υπαινίσσεται ότι η Θεία Ευχαριστία δεν είναι πράγματι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού. Εάν η πρακτική της χρήσης πολλών κουταλιών είναι στ’ αλήθεια «αιρετική» (και όποιος χρησιμοποιεί αυτή τη λέξη σαν «καραμέλα» θα πρέπει να τη χρησιμοποιεί σωστά, π.χ. δείτε αυτό και αυτό το κείμενο) τότε κάποιος πρέπει να κάνει κάτι και γρήγορα! Δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι οι πιστοί χριστιανοί δεν θα έχουν κανένα πρόβλημα να υπακούσουν όταν η Εκκλησία —όχι ο κάθε τυχαίος, αλλά η Εκκλησία— αποφασίσει ότι η χρήση των πολλών κουταλιών είναι προβληματική. Ως τότε, όμως, η χρήση πολλών κουταλιών για τη Θεία Μετάληψη μου φαίνεται ότι αποτελεί, τουλάχιστον, ένα ζήτημα υπό διερεύνηση.

Η «μικροβιοφοβία» είναι μια πολιτισμική πραγματικότητα στον κόσμο μας. Πολλοί πιστοί Χριστιανοί έχουν εδώ και χρόνια εκφράσει την επιφυλακτικότητα τους σχετικά με τη χρήση του κοινού κουταλιού και πολλοί αρνούνται να κοινωνήσουν εξαιτίας αυτού. Είτε μας αρέσει είτε όχι, αυτή είναι η πραγματικότητα. Προσωπικά είμαι απόλυτα πεπεισμένος και πιστεύω απόλυτα ότι η Θεία Ευχαριστία είναι πραγματικά το Σώμα και το Αίμα του Χριστού και ότι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού δεν είναι δυνατόν να με μολύνουν. Όπως και πολλοί άλλοι ιερείς, έχω κοινωνήσει ανθρώπους με μολυσματικές ασθένειες και έχω καταλύσει το υπόλοιπο δίχως οποιαδήποτε επίπτωση. Αλλά «αυτός ο ενοχλητικός τύπος ο Παύλος» μας διδάσκει ότι «οι άνθρωποι χωρίς αναστολές πρέπει πάντα να ενδίδουν στους ανθρώπους με αναστολές» (Γράμμα 16 από τα Γράμματα του Πειρασμού του Κ. Σ. Λιούις — ένα προτεινόμενο ανάγνωσμα), πως «όσοι έχουμε δυνατή πίστη οφείλουμε να ανεχόμαστε τις αδυναμίες αυτών που έχουν αδύναμη πίστη και να μην κάνουμε ό,τι αρέσει σ’ εμάς. Η συμπεριφορά του καθενός μας να είναι αρεστή στον πλησίον, ώστε να τον βοηθάει να προκόβει στο αγαθό κι έτσι να συντελεί στην οικοδομή της εκκλησίας» (Ρωμ. 15:1-2).

Φαίνεται ότι, υπάρχουν τρεις λόγοι σχετικά με την τροποποίηση στη μετάδοση της Θείας Κοινωνίας: Πρώτον, επειδή η τρέχουσα μέθοδος μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την υγεία των κοινωνούντων. Δεύτερον, λόγω της εντολής των πολιτικών αρχών, οι οποίες δεν είναι υποχρεωμένες να τηρούν την πίστη μας. Τρίτον, επειδή εάν δεν το κάνουμε, μπορεί να επιβληθούν βαριά πρόστιμα ή άλλες κυρώσεις στην ενορία, στον ιερέα ή στην επισκοπή μας. Αφήνοντας στην άκρη την πίστη μας ότι το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου δεν δύνανται να μας βλάψουν, εδώ στο Οντάριο συντρέχουν οι άλλοι δύο λόγοι. Όπως ένα φίλος μου Ορθόδοξος Κόπτης ιερέας μου ανέφερε: «Έχουμε τρεις επιλογές: να συμβιβαστούμε, δηλαδή να αλλάξουμε τη μέθοδο μετάδοσης, ούτως ώστε να μην παραβιάζουμε τις οδηγίες για την υγεία χωρίς να αποκηρύξουμε την πίστη μας ούτε να αρνηθούμε την ιερότητα του μυστηρίου. Η άλλη επιλογή είναι το μαρτύριο, δηλαδή να συνεχίσουμε τη συνήθη πρακτική, πληρώνοντας τα πρόστιμα ή αποδεχόμενοι άλλες κυρώσεις. Η τρίτη είναι ο αφορισμός, δηλαδή να αρνηθούμε τη Θεία Κοινωνία στους πιστούς».

Είμαι βέβαιος ότι όλοι επιθυμούμε όσο το δυνατόν περισσότεροι πιστοί να μεταλαμβάνουν όσο το δυνατόν συχνότερα. Επίσης είμαι σίγουρος ότι, συμφωνούμε πως εάν δεν υπάρχει κάποια επιτακτική ανάγκη για την αλλαγή της συνηθισμένης (όχι «κανονικής», ούτε «παραδοσιακής», απλώς συνηθισμένης) πρακτικής μετάδοσης της Θείας Κοινωνίας με ένα κουτάλι, δεν χρειάζεται να την αλλάξουμε. Εάν, ωστόσο, είναι απαραίτητο να αλλάξουμε την πρακτική μετάδοσης της Θείας Κοινωνίας, πιστεύω ότι η πιο λογική προσέγγιση θα ήταν να χρησιμοποιούμε πολλά ευλογημένα κουτάλια για τη Θεία Κοινωνία.

Η Κοινωνία δεν θα έπρεπε να προκαλεί σύγχυση. Η πανδημία έχει δώσει σε όλους μας την ευκαιρία να «δείξουμε από τι είμαστε φτιαγμένοι» και είτε μας αρέσει είτε όχι αντιμετωπίζουμε όλοι μας αυτή την κατάσταση. Αυτοί που έχουν χάσει τις δουλειές και τις επιχειρήσεις τους, καθώς και οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας λόγω της πανδημίας πιθανότατα θα εκτιμούσαν αν εμείς οι Χριστιανοί αφιερώναμε περισσότερο χρόνο στις ανάγκες τους και λιγότερο να ανησυχούμε πώς να μεταδώσουμε τη Θεία Ευχαριστία από το άγιο δισκοπότηρο στο στόμα. Αλλά αυτό είναι ένα θέμα για άλλη στιγμή.

Προς το παρόν είναι σαφές ότι η πανδημία μας έχει φέρει αντιμέτωπους με αρκετές προκλήσεις όσον αφορά τη διατήρηση υγιών, υποστηρικτικών σχέσεων μεταξύ μας ως ανθρώπων και ως Χριστιανών. Ας μην συμβάλλουμε στην αποδυνάμωση, αλλά στην ενίσχυση των κοινοτικών μας δεσμών. Όταν μπαίνουμε στον πειρασμό να αναστατωθούμε, να κρίνουμε ή να θυμώσουμε, θα πρέπει, όπως θα έλεγε η κόρη μου, να «χαλαρώσουμε» και να ακούσουμε τα παρακάτω σοφά λόγια:

Σ’ αυτές τις αβέβαιες στιγμές, ανεξάρτητα από το τι συμβαίνει […] δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να εγκωμιάζουμε τους εαυτούς μας ή να κρίνουμε τα διάφορα μέτρα προφύλαξης που μας έχουν παραδοθεί απ’ τους επισκόπους. Πρέπει να είμαστε συμπονετικοί προς εκείνους που προΐστανται εν Κυρίω και θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες επειδή δεν χρειάζεται να λάβουμε εμείς αυτές τις δύσκολες αποφάσεις για την ευημερία της Εκκλησίας. Είναι τόσα πολλά που δεν γνωρίζουμε για την πανδημία και είναι τόσο εύκολο να κρίνουμε όταν αγνοούμε τα γεγονότα. Γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει να έχουμε πίστη στην πρόνοια και την καλοσύνη του Θεού. Αυτή τη στιγμή είναι η ευκαιρία να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες και να καταστούμε μάρτυρες του θριάμβου και της αγιότητας του Θεού.

(ΤΟ ΤΑΛΑΝΤΟ, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2020, ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΑΓ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ, ΠΕΡΙΣΒΙΛ, ΟΧΑΙΟ).

Αμήν!

Ο π. Bohdan Ladio είναι ιερέας της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Καναδά, επί του παρόντος υπηρετεί στην πόλη Οσάουα (Oshawa) στο Οντάριο.