Brandon Gallaher, π. Richard Rene

Ο κορωνοϊός κατήλθε στον κόσμο μας ως Αποκάλυψη, ως ένας ανεμοστρόβιλος που καταστρέφει το καταφύγιο των σταθερών μας αληθειών, που παρασέρνει τις στέγες των παραδόσεών μας και ρίχνει στις φλόγες του ήλιου τις κρυμμένες αμαρτίες και τον εύθραυστο χαρακτήρα των θεσμών μας.

Ο ανεμοστρόβιλος αυτός βρήκε τον Ορθόδοξο κόσμο στο μέσο μιας κρίσης ταυτότητας, σε μία περίοδο μετασχηματισμού από μια προ-νεωτερική Ανατολική Εκκλησία σε μια Εκκλησία της ύστερης νεωτερικότητας στη Δύση. Στον πυρήνα αυτής της κρίσης βρίσκεται το ερώτημα για τον τρόπο με τον οποίο η Ορθοδοξία θα πρέπει να εμπλακεί σε έναν σύγχρονο κόσμο που διαμορφώνεται από τον εθνικισμό και την παγκοσμιοποίηση, τον χωρισμό μεταξύ πίστης και κράτους, την ενίσχυση του ατόμου και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Παραμένοντας σχετικά ανέγγιχτη μέχρι πρόσφατα από τη νεωτερικότητα και λειτουργώντας με μία λειτουργική (και επομένως θεολογική) συνείδηση ​​διαμορφωμένη από την ευαισθησία του μεσαιωνικού Βυζαντίου, η Ορθόδοξη κοινότητα βρέθηκε ανεπαρκής και εσωτερικά διαιρεμένη, ανήμπορη να ανταποκριθεί στις σύγχρονες προκλήσεις. Το αποτέλεσμα είναι μία σύγκρουση αντιλήψεων και οραμάτων στο χώρο μεταξύ φιλελεύθερων και συντηρητικών γραμμών, σύγκρουση η οποία ξεπερνά σίγουρα τα όρια των δικαιοδοσιών, αλλά φαίνεται ιδιαίτερα έντονα σε ορισμένες μεγάλες εκκλησίες…

Στο ένα άκρο του φάσματος συναντάει κανείς αντιλήψεις σχετικά με τη Δύση, η οποία παρουσιάζεται ως διεφθαρμένη και απομακρυσμένη από τις αλήθειες της δικής της αρχικής χριστιανικής ταυτότητας. Η δυτική αυτή διαφθορά παίρνει τη μορφή μιας διαδεδομένης κοσμικής και φιλελεύθερης ανθρωπιστικής θεματολογίας, οδηγώντας σε επιθέσεις κατά του παραδοσιακού χριστιανισμού και της ηθικής του και την προώθηση του φεμινισμού, της θεωρίας των φύλων και της ομοφυλοφιλίας. Οι πιο ακραίοι υποστηρικτές των αντιλήψεων αυτών ισχυρίζονται ότι η Δύση είναι καταδικασμένη, καλώντας την Εκκλησία να περιοριστεί σε μια καραντίνα, όπου θα επικρατεί ένα παράδειγμα Ορθόδοξου πολιτισμού.

Στο άλλο άκρο του φάσματος συναντάει κανείς αντιλήψεις που βλέπουν την πιθανότητα μιας ανοιχτής συνάντησης με τη Δύση, την επιβεβαιώνουν όπου αυτό είναι δυνατό, ενώ την επικρίνουν όπου βρίσκεται σε αντίθεση με τις παραδοσιακές χριστιανικές διακηρύξεις. Οι αντιλήψεις αυτές επιδιώκουν να ανταποκριθούν δημιουργικά στις αλλαγές που εγκαινίασε η Δύση, διαμορφώνοντας μία εναλλακτική Ορθόδοξη νεωτερικότητα σε ζητήματα που εκτείνονται από την κλιματική αλλαγή και τη σύγχρονη δουλεία, μέχρι τον διαθρησκειακό διάλογο και τη σεξουαλική ποικιλομορφία, αν και πολύ συχνά χάνονται σε μία έρημο αντικατοπτρισμών, βασίζονται μόνο στον ξηρό σκεπτικισμό και νομίζουν ότι γνωρίζουν τα πάντα  καλύτερα από όλους τους άλλους.

Στο πλαίσιο αυτό, η αποκάλυψη του κορωνοϊού δρα ως Αποκάλυψη, με δύο συγκεκριμένους τρόπους. Πρώτον, ενεργεί ως κρίση του Θεού – όχι με την έννοια της αιώνιας καταδίκης, αλλά ως αποκάλυψη μοιραίων λαθών στη ζωή της Εκκλησίας σήμερα.

Ως κρίση, ο κορωνοϊός ανέδειξε τα όρια του ορισμού της εκκλησιολογίας μας από μια εκ των άνω προς τα κάτω περιορισμένη αντίληψη ότι η Ευχαριστία μόνη της κάνει την Εκκλησία και ότι μόνο η φυσική συνάθροιση των πιστών σε ένα κτίριο με έναν ιερέα ή έναν επίσκοπο, μπορεί να επικαλεσθεί την παρουσία του Κυρίου, παρά την υπόσχεση του ίδιου του Ιησού ότι «οὗ γάρ εἰσι δύο ἢ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα, ἐκεῖ εἰμι ἐν μέσῳ αὐτῶν» (Ματθ. 18:20). Στην λατρευτική μας αφοσίωση στην ευχαριστιακή εκκλησιολογία με την αφηρημένη αντίληψή της για την αναγκαιότητα της λειτουργικής σύναξης, φορτώσαμε τους πιστούς με υπερβολικό βάρος, κρίνοντας ως ασέβεια τη διαδικτυακή παρακολούθηση των ακολουθιών, καθιστώντας έτσι αδύνατη κάθε είδους κοινωνία, χωρίς ωστόσο, να αναλαμβάνουμε ταυτόχρονα καμία πρωτοβουλία προκειμένου να βοηθήσουμε όσους έχουν πραγματική ανάγκη από πνευματική τροφή.

Επιπλέον, η εξάπλωση διαφόρων θεωριών συνωμοσίας υπό την καθοδήγηση ορθοδόξων, ότι ο ιός αποτελεί μία προσπάθεια, προκειμένου η Δύση να αποκτήσει παγκόσμια κυριαρχία ενάντια στην «αγία» Ρωσία / Ουκρανία / Γεωργία / Ελλάδα (προσαρμόστε αναλόγως) φανέρωσε το λανθάνον μίσος του Ορθόδοξου θρησκευτικού πολιτισμού για τον κόσμο που ο Θεός χαρακτήρισε «καλό λίαν» κατά τη δημιουργία και για τον οποίο θυσιάστηκε ο ίδιος ο Χριστός. Αυτό το νεο-γνωστικό μίσος για την ύλη εμφανίζεται επίσης και στην πνευματοποιημένη τάση σχετικά με τη μετάδοση της θείας κοινωνίας, ιδιαίτερα στους ατέρμονους ισχυρισμούς ότι η θεία μετάληψη δεν μπορεί να καταστήσει κάποιον άρρωστο, μια πεποίθηση η οποία αρνείται την βασική ιατρική κοινή λογική με τραγικές συνέπειες σε ορισμένες εθνικές εκκλησίες που σπαράσσονται από την πανδημία.

Τέλος, ο κορωνοϊός ισοπέδωσε το χώρο του παιχνιδιού σύμφωνα με το γεγονός της παγκόσμιας τρωτότητας. Η ασθένεια ξεπέρασε όλα τα όρια και δεν κάνει καμία διάκριση, ακυρώνοντας ως απλά λανθασμένους τους Ορθόδοξους ισχυρισμούς ότι όσοι κατέχουν τη «μία αληθινή πίστη», διαθέτουν ανοσία απέναντι σε αυτή τη σύγχρονη λαίλαπα. Αυτή είναι η τελική κρίση του Θεού που μας έφερε η πανδημία.

Ωστόσο, η αποκάλυψη αυτή δρα επίσης και με σκοπό να φανερώσει την ελπίδα της δόξας και της λύτρωσης μέσω της συνεργασίας μας με τον Θεό πάντοτε με φόβο και τρόμο, προσδοκώντας την εποχή που «ἐξαλείψει ὁ Θεὸς πᾶν δάκρυον …» (Αποκ. 7:17). Έχει επίσης φέρει στην επιφάνεια την ήσυχη αλλά φλογερή αγιότητα των χριστιανών που βοηθούν τις ευάλωτες ομάδες τώρα που το έχουν ανάγκη, προσφέροντας φαγητό στους πεινασμένους, ανταμώνοντας τους αδιόρατους μοναχικούς ανθρώπους και παρέχοντας διαδικτυακή διδασκαλία στους πιστούς όλων των ηλικιών. Η αποκάλυψη αυτή ανέδειξε επίσης τους ακάματους ιερείς που παραστέκονται στα ποίμνιά τους μέσω των διαφόρων διαδικτυακών υπηρεσιών, ή που απλά προσεύχονται για τα ποίμνιά τους κάθε μέρα κρυφά στο «ταμιεῖόν» τους (Ματθ. 6: 6). Εξάλλου, η αποκάλυψη ενίσχυσε τον λαό ως φύλακα των ιερών, καλώντας όλους να δημιουργήσουν «μικρές εκκλησίες» στο σπίτι τους.

Οι παραπάνω προσπάθειες μας αναγκάζουν να θέσουμε ορισμένες δύσκολες ερωτήσεις. Τι σημαίνει άραγε να παρευρεθεί κανείς σε μία Θεία Λειτουργία; Είναι δυνατή η εικονική κοινωνία; Μπορούμε να επιτύχουμε άφεση αμαρτιών, εξομολογούμενοι τις αμαρτίες μας ο ένας στον άλλο; Μπορεί να γίνει κανείς μέλος του Σώματος του Χριστού, χωρίς φυσική παρουσία σε έναν ναό; Εν ολίγοις: πού και ποια είναι η Εκκλησία; Ο κορωνοϊός μας αναγκάζει να εγείρουμε και να συζητήσουμε τέτοια ζητήματα, τα οποία μονάχα στο παρασκήνιο συζητήθηκαν, μέχρι στιγμής, στην Ορθοδοξία. Τέλος, με τον κοινωνικό μας ιστό κατακερματισμένο, οι Ορθόδοξες κοινότητες και οι ηγέτες τους αντιμετωπίζουν τώρα κοινωνικά και ηθικά ζητήματα που είχαν προηγουμένως αγνοήσει, στοχεύοντς να ανανεώσουν το κήρυγμα του Ευαγγελίου, την κατήχηση και την προσέγγιση σε ολόκληρο τον κόσμο μέσω της ανανεωμένης κοινωνικής διδασκαλίας της Εκκλησίας.

Υπό αυτήν την έννοια, ο κορωνοϊός συνιστά μια Αποκάλυψη, μια αποκάλυψη τόσο κρίσης όσο και ελπίδας. Μας καλεί να είμαστε δημιουργικοί ως Εκκλησία, ως το Σώμα του Ζώντος Χριστού, να μοιραστούμε τον πλούτο της παράδοσής μας σε αυτή τη στιγμή της κρίσης, η οποία μας επιβλήθηκε από την ύστερη νεωτερικότητα. Για να απαντήσουμε σε αυτό το κάλεσμα, θα πρέπει να εξέλθουμε από τη κοινωνική, πνευματική και ηθική μας απομόνωση. Όπως το λέει ένα σύνθημα που κάνει τον γύρο του διαδικτύου, «δεν θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα, επειδή η κανονικότητα ήταν το πρόβλημα μας». Η κανονικότητα ισχυρίζεται ότι μπορούμε να ζήσουμε μόνοι μας, παραμένοντας ανέγγιχτοι από την τρωτότητα των άλλων, αλλά αυτό είναι το πρόβλημα. Εάν, ωστόσο, μπορούμε να επιτρέψουμε σε αυτήν την αποκάλυψη να μας αποκαλύψει ότι όλη η ανθρωπότητα είναι ενωμένη σε μια κοινή, καθολική κατάσταση ευθραυστότητας, απεικονίζοντας στον αγώνα ενάντια στον κορωνοϊό τον τραυματισμένο Νυμφίο μας, καρφωμένο στον Σταυρό, τότε όντως θα μπορέσουμε να μεταμορφωθούμε. Μπορούμε να φτάσουμε να γίνουμε ευάλωτοι, όπως ο Ιησούς Χριστός πάνω στον Σταυρό, ακολουθώντας το παράδειγμα του αγίου Ιγνατίου του Θεοφόρου που μιλώντας για το δικό του μαρτύριο, είπε «επιτρέψτε μου να μιμηθώ το πάθος του Θεού μου» (Ιγνάτιος, Προς Ρωμ. 6: 3). Με τον τρόπο αυτόν, είναι δυνατό, μέσω της αποκάλυψης της κρίσης και της ελπίδας του Θεού, να συμμετάσχουμε στη μεταμόρφωση της σταύρωσης του κόσμου αυτού, εξαιτίας της πανδημίας, στη ζωή της Ανάστασης.

Ο Brandon Gallaher είναι Διδάσκων Συστηματικής και Συγκριτικής Θεολογίας και ορθόδοξος εφημέριος στο Πανεπιστήμιο του Exeter (Ηνωμένο Βασίλειο).

Ο π. Richard René είναι ιερέας της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αμερικής.