Γκέϊλ Ουόλοσακ και Τατιάνα Παουνέσκου  |  English  |  ру́сский

Πρόσφατα στη Σερβία “μια ομάδα ενδιαφερομένων πολιτών” δημοσίευσε μια αίτηση για την “επανεξέταση και διόρθωση της διδακτέας ύλης σχετικά με την θεωρία της εξέλιξης”. Πάνω από 50 ακαδημαϊκοί, και 100 επιπλέον άτομα με μεταπτυχιακούς τίτλους (μεταξύ των οποίων και 5 κληρικοί), υπέγραψαν την αίτηση, και σύντομα κυκλοφόρησε στα πανεπιστήμια της Σερβίας, καθώς και στα υπεύθυνα κυβερνητικά όργανα εκπαιδεύσεως, όπως το Υπουργείο Παιδείας, Επιστημών και Τεχνολογικής Ανάπτυξης. Στην ουσία, η αίτηση ζήτησε την αλλαγή του προγράμματος διδασκαλίας επιστημών στα σχολεία της Σερβίας. Ζήτησε την Εξελικτική Θεωρία του Δαρβίνου να διδαχθεί ως “απλά μια θεωρία”, και να διδαχθεί παράλληλα με μια γραμματική ερμηνεία του βιβλίου της Γένεσης. Το πρόβλημα αυτό δεν είναι νέο στη Σερβία. Ο πρώην Υπουργός Παιδείας έκανε μια παρόμοια προσπάθεια το 2004, αλλά είχε τεθεί σε αναμονή, και έτσι οι προσπάθειες για την τροποποίηση της διδακτέας ύλης των επιστημών ανανεώθηκαν.

Το αξιοσημείωτο σε αυτή τη συζήτηση είναι η ανταπόκριση μιας ομάδας Oρθόδοξων θεολόγων, που διδάσκουν στη Σχολή Ορθόδοξης Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου. (Μπορείτε να διαβάσετε το έγγραφο εδώ στα Σερβικά, και στα Αγγλικά). Μια ομάδα 11 μελών του προσωπικού της σχολής δημοσίευσε μια επίσημη δήλωση εξηγώντας τον λόγο που η αίτηση αυτή είναι όχι μόνο απρεπής, αλλά και αντί-Ορθόδοξη. Η λογική του αξιόλογου αυτού εγγράφου είναι απλή και ξεκάθαρη. Ξεκινάει με το νομικό πρόβλημα, επισημαίνοντας ότι κανένας από τους οργανισμούς που έλαβαν την αίτηση δεν μπορούν να αλλάξουν επιστημονικές θεωρίες. Το δικαίωμα αυτό ανήκει μόνο στην ίδια την επιστήμη, και μόνο μετά από πρέπουσα και εξαντλητική επιστημονική έρευνα. Το έγγραφο κατέληξε με μια ηχηρή δήλωση: “Πιστεύουμε ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να συμπεριλάβουμε την μελέτη Βιβλικών αφηγήσεων στην διδακτέα ύλη της βιολογίας, της φυσικής, της ανθρωπολογίας ή της γεωγραφίας (επειδή η Αγία Γραφή περιέχει «θεωρίες» σχετικά με όλους αυτούς τους τομείς, όπως και θεωρίες που αφορούν την προέλευση της ζωής). Επιπλέον, η Βίβλος προφανώς ασχολείται με τα ίδια θέματα όπως αυτές οι επιστήμες. Η Αγία Γραφή ούτε είναι, ούτε ήταν ποτέ, προορισμένη για σχολικό εγχειρίδιο ή διαιτητική αρχή για τους επιστημονικούς τομείς».

Αυτό το έγγραφο είναι σημαντικότατο, διότι παρέχει μια σαφή και ισχυρή στάση ενάντια στην πρόκληση που τίθεται στην Ορθοδοξία παγκοσμίως (από τη Μόσχα στο Σικάγο στο Βελιγράδι και παραπέρα). Οι υποστηρικτές της απόλυτης Βιβλικής κυριολεξίας θέτουν την θεωρία της εξέλιξης σε αντιπαράθεση με την Βιβλική αφήγηση της δημιουργίας (κυρίως από το βιβλίο της Γένεσης), κηρύττοντας την αντίθεση των δυο. Οι Σέρβοι θεολόγοι δηλώσαν ότι η ουσία της επιστήμης (ή και της θεολογίας!) δεν καθορίζεται από δημοκρατικές αποφάσεις, ούτε αποφάσεις επιτροπών, υπουργείων, η κυβερνήσεων, αλλά από τον ίδιο τον κλάδο. Η Εξέλιξη είναι μια περίπλοκη επιστημονική θεωρία που εξηγεί την ανάπτυξη των έμβιων όντων στη γη, και δεν έχει κατανοηθεί γενικά έξω από τα όρια επιστημονικών εμπειρογνωμόνων στον τομέα. Παρ ‘όλα αυτά, οι βασικοί κανόνες της εξέλιξης παρέχουν την θεμελιώδη αρχή για όλες τις βιολογικές επιστήμες. Τίποτα στη βιολογία δεν δύναται να κατανοηθεί εάν εξαναγκάσουμε μια τεχνητή διαχώριση βιολογίας και εξέλιξης. Το έγγραφο που εξέδωσαν οι Σέρβοι θεολόγοι δηλώνει ότι η θεολογία και η βιολογία δεν είναι εναλλασσόμενοι τομείς. H θεολογία δεν μπορεί να αντικαταστήσει την βιολογία, όπως και η βιολογία δεν μπορεί να αντικαταστήσει την θεολογία. Δεν είναι ανταγωνιζόμενοι επιστημονικοί κλάδοι.

Η διαπραγμάτευση που λαμβάνει μέρος στη Σερβία υπάρχει κι εδώ στην Αμερική, με ακραίους κοινωνικούς φορείς που επιδιώκουν να δημιουργήσουν μια ψευδή σύγκρουση μεταξύ επιστήμης και θρησκείας. Ακόμη και μερικοί Ορθόδοξοι, που δεν υποστηρίζουν τον βιβλικό κυριολεκτισμό αλλά διατηρούν μια συντηρητική άποψη σχετικά με το κείμενο της Γένεσης, τίθενται ενάντια στην εξέλιξη, ακούσια δημιουργώντας ένα δύσκολο περιβάλλον για έναν έντιμο διάλογο μεταξύ επιστήμης και θρησκείας. Αυτή η διαφωνία είναι εμφανής εάν εξετάσουμε προσεκτικά τις δημοσιεύσεις και τα σχόλια σε διάφορες Ορθόδοξες ιστοσελίδες. Για παράδειγμα, υπάρχουν ορισμένοι ομιλητές που δήθεν υποστηρίζουν την «Ορθόδοξη άποψη», κι όμως απορρίπτουν σθεναρά την Εξελικτική Θεωρία ως «αντιχριστιανική». Ακόμα σημαντικότερα, υπάρχουν ελάχιστες επίσημες αντιδράσεις στους ισχυρισμούς εναντίον της εξέλιξης από την Εκκλησία στην Αμερική, είτε από το αρχιεπισκοπικό, είτε από το συνοδικό επίπεδο. Ακόμη και οι θεολογικές σχολές παραμένουν σιωπηλές.

Η αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος στο σημερινό πολιτικό κλίμα της Σερβίας δείχνει το εξαιρετικό θάρρος αυτών των θεολόγων. Υπάρχουν φορείς εντός της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας οι οποίοι ανέκαθεν αντιτάσσονται σε οτιδήποτε χαρακτηρίζουν ως «νεωτεριστικές καινοτομίες», είτε πρόκειται για κοινωνικά ζητήματα, είτε πρόκειται για την θεωρία της εξέλιξης. Υπάρχει πεδίο μάχης στη Σερβία, ένα που μπορεί να βρεθεί και εντός της Αμερικανικής Ορθοδοξίας. Η μάχη δεν είναι μεταξύ επιστήμης και θρησκείας, αλλά μεταξύ δυο κοινωνικών άκρων: από την μια οι αυστηροί, θρησκόληπτοι ριζοσπαστικοί, που τονίζουν τον βιβλικό κυριολεκτισμό, τους ακραίους κανόνες νηστείας, κλπ., κι από την άλλη αυτοί που βρίσκουν την θρησκεία ανώφελη. Συχνά η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει πάρει την πλευρά των εξαιρετικά αυστηρών, και αυτό προκαλεί την αποξένωση πολλών Ορθοδόξων που διατηρούν μια παραδοσιακή αλλά διακριτική άποψη περί πίστης. Αυτό το “αδιάλλακτο” φρόνημα είναι εξαιρετικά επιζήμιο για την Εκκλησία, γιατί απαιτεί μια σχεδόν δουλική προσκόλληση στην τυπολατρία, και ταυτόχρονα δεν αφήνει περιθώριο για την ερμηνεία, την διάκριση, και την σοφία της εκκλησίας. Μέσω αυτού του εγγράφου, οι Σέρβοι θεολόγοι βαδίζουν την στενή και τεθλιμμένη οδό που χαρακτηρίζει την αληθινή Ορθοδοξία – τονίζοντας την ανάγκη για μια πιο διακριτική και στοχαστική προσέγγιση της σχέσης επιστήμης-θρησκείας και κατ’ επέκταση μια πιο διακριτική και στοχαστική προσέγγιση σε όλα τα άλλα παρόμοια θέματα που αντιμετωπίζει η εκκλησία. Ελπίζεται ότι αυτό το έγγραφο θα γίνει παράδειγμα για όλους αυτούς στην Σερβία (και στον κόσμο) που κοιτούν προς την Ορθοδοξία για την επίλυση των προβληματισμών αυτών των προβληματικών καιρών.

Η Γκέϊλ Ουόλοσακ είναι Καθηγήτρια Ακτινολογικής Ογκολογίας στη Σχολή Ιατρικής του Νοτιοδυτικού Πανεπιστημίου (Northwestern University), και Επίκουρος Καθηγήτρια Θρησκείας και Επιστήμης στην Λουθηρανική Θεολογική Σχολή του Σικάγο.

Η Τατιάνα Παουνέσκου είναι Αναπληρωτής Καθηγήτρια Ακτινολογικής Ογκολογίας στη Σχολή Ιατρικής του Νοτιοδυτικού Πανεπιστημίου.

To ιστολόγιο Δημόσια Ορθοδοξία επιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι απόψεις που εκφράζονται σ’ αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των εκδοτών, των μεταφραστών, ή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών.

*Translator: Katherine Chaffee