Διάκονος Δρ. Nicholas Denysenko

Όταν ο κορονοϊός COVID-19 έκανε την πρώτη του φορά εμφάνισή ως απλή ενόχληση και όχι ακόμη ως πανδημία, οι Εκκλησίες αντέδρασαν κάνοντας μικρές αλλαγές στον τρόπο μετάδοσης της Θείας Κοινωνίας. Οι Καθολικές και Προτεσταντικές Εκκλησίες έδωσαν εντολή στους πιστούς τους να απέχουν από το κοινό άγιο ποτήριο στη Θεία Μετάληψη, και οι πιστοί κλήθηκαν να πραγματοποιούν τον καθιερωμένο χαιρετισμό της ειρήνης χωρίς χειραψία. Οι ηγέτες της Ανατολικής Εκκλησίας έδωσαν με τη σειρά τους οδηγίες στους πιστούς τους ότι δεν ήταν απαραίτητο να ασπάζονται τις εικόνες, το δισκοπότηρο ή το χέρι του ιερέα, να λαμβάνουν μόνοι τους το αντίδωρο και να αποφεύγουν επίσης τη ζαπίβκα (στη ρωσική παράδοση) από κοινό ποτήριο.

Καθώς ο COVID-19 εξελίσσονταν από απλή ενόχληση σε σοβαρό κίνδυνο, οι εκκλησίες συνέχισαν να ανταποκρίνονται, υιοθετώντας περαιτέρω αλλαγές στην τέλεση της Θείας Λειτουργίας. Οι Καθολικοί και οι Προτεστάντες περιόρισαν τον αριθμό των ατόμων που μπορούσαν να παρακολουθούν τις ακολουθίες, και αργότερα κάποιες εκκλησίες προχώρησαν σε πλήρη αναστολή τους. Οι Ορθόδοξοι από την πλευρά τους υιοθέτησαν την επιλογή του προσωπικού ασφαλείας, μέχρι πρόσφατα που πολλοί επίσκοποι έδωσαν οδηγίες στις ενορίες τους να αναστείλουν τις ακολουθίες επ’ αόριστον.

Οι Εκκλησίες επιχείρησαν να διατηρήσουν κάποια επίφαση κανονικότητας στον λειτουργικό τους ρυθμό. Οι καθολικοί ιερείς λ.χ. τελούν κατά μόνας λειτουργίες εξ ονόματος του λαού τους. Όλες οι εκκλησίες χρησιμοποιούν την τεχνολογία, ώστε ο κόσμος να μπορεί να συμμετάσχει μέσω του διαδικτύου. Πολλές κοινότητες μεταδίδουν ζωντανά τις ακολουθίες τους, ενώ μικρότερες ομάδες χρησιμοποιούν ηλεκτρονικές πλατφόρμες όπως το Zoom για την τέλεση της εικονικής Λειτουργίας.

Η τάση των Εκκλησιών να προχωρούν σε προσαρμογές των λειτουργιών τους για να διατηρήσουν μια αίσθηση κανονικότητας είναι κατανοητή. Όλοι οι χριστιανοί βρίσκονται πλέον στα μισά της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και προετοιμάζονται για τη Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα και χωρίς αμφιβολία αυτή είναι η πιο σημαντική περίοδος του λειτουργικού έτους. Ουσιαστικά, αυτό που κάνουν οι προκαθήμενοι των Εκκλησιών είναι να αναζητούν στρατηγικές προκειμένου να ανταποκριθούν σε κάθε φάση της κρίσης. Οι πρώτες οδηγίες στόχευσαν στην απάλειψη των μη ουσιαστικών λειτουργικών στοιχείων. Στη συνέχεια, οι προκαθήμενοι των Εκκλησιών ήρθαν αντιμέτωποι με το ανυπέρβλητο εμπόδιο να τελέσουν Λειτουργίες που δεν μπορούσαν να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις της κοινωνικής αποστασιοποίησης.

Σήμερα, η απειλή του COVID-19 έχει γίνει τόσο μεγάλη ώστε δεν έμεινε καμιά απάντηση στα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας. Η αναστολή των λειτουργιών της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα μοιάζει μάλλον αναπόφευκτη για τις Εκκλησίες. Σίγουρα, οι προκαθήμενοι θα προσπαθήσουν να φέρουν την Εκκλησία στα σπίτια των πιστών, είτε μεταδίδοντας ζωντανά τις σημαντικότερες λειτουργίες που τελούνται με την παρουσία δύο  τριών ατόμων, είτε με την ανάρτηση λειτουργικών κειμένων, με τη βοήθεια των οποίων οι πιστοί μπορούν να προσευχηθούν από το σπίτι τους. Αν και αυτή είναι μια καλή χειρονομία, η προσπάθεια να έρθει η Εκκλησία στα σπίτια των ανθρώπων μας δίνει τη δυνατότητα να ανακαλύψουμε νέους τρόπους να είμαστε Εκκλησία, όταν είναι αδύνατο να συμμετέχουμε στην καθημερινή εκκλησιαστική λειτουργική ζωή.

Η Παρουσία του Χριστού στο Βάπτισμα και το Χρίσμα

Η επιθυμία των εκκλησιαστικών ηγετών να διατηρήσουν κάποια επίφαση ακεραιότητας της κυριακάτικης Θείας Λειτουργίας φανερώνει τι είναι εκείνο που διακυβεύεται για τους χριστιανούς. Οι χριστιανοί αντιλαμβάνονται την Ευχαριστία ως απάντηση της κοινότητας στην πρόσκληση του Θεού να συναχθούν. Η Ευχαριστία είναι μία λειτουργική πράξη, ένα γεγονός, μια εκδήλωση. Η συναγμένη κοινότητα ακούει τον Θεό να μιλάει και ανταποκρίνεται στον λόγο του Θεού με δοξολογία και προσευχή, συμμετέχοντας σε αυτό που ο Λουί Σοβέ ονομάζει ανταλλαγή δώρων· προσφορά ευχαριστίας στον Θεό με τη μορφή του άρτου και του οίνου, δώρων που προέρχονται από τη γη, λαμβάνοντας ως αντάλλαγμα τον μονογενή Υιό του Θεού, τον Ιησού Χριστό.

Κατά τον 20^ο και 21^ο αιώνα, η τακτική συμμετοχή στη σύναξη αυτή, συμπεριλαμβανομένης και της υποδοχής των δώρων του Υιού στη Θεία Κοινωνία, έγινε ξανά κανόνας. Η αποχή από την εβδομαδιαία συνάθροιση για την προσφορά της Θείας Λειτουργίας και την υποδοχή της Θείας Μετάληψης αντίκειται στη χριστιανική συνείδηση και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι προκαθήμενοι προσπάθησαν επίμονα να τη διατηρήσουν, ακόμη και στην πιο λιτή μορφή της. Η ευχαριστιακή αναγέννηση ήταν μία εκ νέου ανακάλυψη της πληρότητας της παρουσίας του Χριστού ανάμεσα μας, η οποία, με την ενότητα που δημιουργείται ανάμεσα σ’ αυτούς που μεταλαμβάνουν των τιμίων δώρων, ενισχύει τους δεσμούς μεταξύ ουρανού και γης.

Η πρόσκαιρη αδυναμία συγκρότησης της Εκκλησίας ως ευχαριστιακής σύναξης δεν σημαίνει ότι ο Χριστός έπαψε να βρίσκεται ανάμεσά μας. Οι χριστιανοί συνεχίζουν να μοιράζονται την ενότητα, τόσο με τον Θεό, όσο και με την κοινωνία των αγίων μέσω του Βαπτίσματος και του Χρίσματος. Κάθε άνθρωπος βαπτίζεται ονομαστικά· όπως λέει το βυζαντινό τυπικό, «βαπτίζεται ο δούλος του Θεού, [δείνα], εις το όνομα του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος». Η τελετουργική ένταξη του ονόματος κάθε ατόμου είναι σημαντική. Για παράδειγμα, κατά τον 4^ο αιώνα σε μία ομιλία βαπτίσματος που εκφωνήθηκε στην Αντιόχεια, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει στους φωτιζόμενους ότι οι ίδιοι και οι πράξεις τους θα «εγγραφούν στα βιβλία του ουρανού». Ο Χρυσόστομος μιλά επίσης για το Βάπτισμα ως πράξη ένωσης, καθώς εκείνοι που θα βαφτιστούν «πρόκειται να παραλάβουν τον ουράνιο βασιλιά στο σπίτι τους».

Του 14^ο αιώνα, ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας, στη λειτουργική του μυσταγωγία, αναφέρεται επίσης στις τελετές του Βαπτίσματος και του Χρίσματος ως δεσμευτικές. Ο Καβάσιλας δηλώνει ότι το Χρίσμα βάζει μέσα στον άνθρωπο «τον ίδιο τον Κύριο Ιησού», μια φράση που περιγράφει τη νέα ένωση στην οποία συμμετέχουν ο νεόφυτος και ο Χριστός.

Οι περιγραφές αυτές απεικονίζουν το Βάπτισμα και το Χρίσμα ως τη δημιουργία μιας μόνιμης συμφωνίας μεταξύ του Θεού και του λαού του, ενώ χρησιμοποιούν ενωτικά σχήματα λόγου για να περιγράψουν τι συμβαίνει στο Βάπτισμα και το Χρίσμα. Παρόμοια σχήματα λόγου υπάρχουν στη βυζαντινή προσευχή για τον καθαγιασμό του Χρίσματος. Η προσευχή αυτή, όπως και οι  όμοιές της στις διάφορες οικογένειες λειτουργικών κειμένων, συλλαμβάνει το νόημα του Χρίσματος περισσότερο από κάθε άλλη από τις βασικές λειτουργικές πηγές.

Η προσευχή αυτή αναφέρεται στην προηγηθείσα χρίση των ιερέων, αρχιερέων, προφητών, βασιλέων και αποστόλων από τον Θεό, τοποθετώντας εκείνους που θα χριστούν τώρα στη χορεία του λαού του Θεού μέσω της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Η προσευχή ζητά επίσης από τον Θεό να αποτυπώσει το θεϊκό του όνομα, μαζί με αυτό του Υιού και του Πνεύματος, πάνω στους χριζόμενους, ώστε να γίνουν πολίτες του Θεού, παιδιά και υπηρέτες, «έχοντας τον Χριστό σου στην καρδιά τους ως κατοικία σου, Θεέ και Πατέρα εν Αγίω Πνεύματι».

Έτσι, μέσω του Βαπτίσματος και του Χρίσματος, οι χριστιανοί λαμβάνουν το πιο πολύτιμο δώρο από όλα· τη μετοχή στη ζωή του Θεού και την υπόσχεση ότι θα παραμείνουν μαζί με τον Θεό στην αιωνιότητα. Βεβαίως, τα λειτουργικά κείμενα δεν εξαιρούν την Ευχαριστία από τις τελετές μύησης. Η προσευχή του Χρίσματος που εκφωνήθηκε κατά την τελετή του Βαπτίσματος, αναφέρεται και στη μελλοντική συμμετοχή του νεόφυτου στην Ευχαριστία. Επιπλέον, ο καθαγιασμός του αγίου Μύρου τελείται κατά τη διάρκεια της Ευχαριστιακής Θείας Λειτουργίας την Μεγάλη Πέμπτη, όπου τα έλαια που θα χρησιμοποιηθούν στο Χρίσμα, τοποθετούνται στην αγία τράπεζα δίπλα στον δίσκο. Είναι η ευχαριστιακή σύναξη που ζητάει από τον Θεό να πέμψει το Πνεύμα Του επί του Μύρου, έτσι ώστε εκείνοι που χρίζονται να γίνονται «έθνος άγιον και βασίλειον ιεράτευμα» του Θεού.

Το σημείο που θα πρέπει να προσφέρει κάποια ανακούφιση αλλά και κάποια καθοδήγηση για την Εκκλησία κατά τη διάρκεια αυτής της πρωτόγνωρης κρίσης του COVID-19, είναι ότι οι βαπτισμένοι και χρισμένοι χριστιανοί έχουν λάβει το δώρο του Χριστού και του Αγίου Πνεύματος στο Βάπτισμα και το Χρίσμα. Ο Χριστός βρίσκεται πάντοτε μαζί τους επειδή έχουν βαπτιστεί και χριστεί, και ποτέ δεν απομακρύνεται από αυτούς. Τα λειτουργικά και μυσταγωγικά κείμενα δηλώνουν ότι η εν Χριστώ ζωή μπορεί να διατηρηθεί, όσο κι αν οι δύσκολες συνθήκες εμποδίζουν τους χριστιανούς να συναχθούν για την Ευχαριστία.

Τι σημαίνουν όλα αυτά, λοιπόν, για τους Χριστιανούς που αναζητούν λύσεις όταν δεν μπορούν να συναχθούν στην εκκλησία, ειδικά μάλιστα κατά τη διάρκεια της πιο σημαντικής περιόδου του λειτουργικού έτους; Πρώτον, δεν χρειάζεται να αγωνιούν να φέρουν τον Χριστό στα σπίτια τους αυτήν την Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα, αφού ο Χριστός είναι ήδη ενωμένος μαζί τους με το Βάπτισμα και το Χρίσμα. Οι εκκλησιαστικοί ηγέτες δεν χρειάζεται να προστατεύουν τις λειτουργικές ακολουθίες από τυχόν παραβάσεις, αφού η λειτουργία είναι έργο ολόκληρης της Εκκλησίας και οι λαϊκοί διαθέτουν ήδη την εξουσία να προσφέρουν την προσευχή της ευχαριστίας εκ μέρους της Εκκλησίας στον Θεό, κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα, αφού οι λαϊκοί μετέχουν στην ιεροσύνη του Χριστού, και ο Χριστός τους εξουσιοδοτεί να προσεύχονται, σύμφωνα με την παράδοση, με τον καλύτερο τρόπο που μπορούν.

Δεύτερον, ο Θεός έθεσε τη βάση για ένα άγιο έθνος, προκειμένου να γίνει ο μάρτυράς του στον κόσμο. Σήμερα, ο κόσμος αντιμετωπίζει μία φοβερή αναταραχή, η οποία προκαλεί άγχος, φόβο, ασθένεια και θάνατο. Ίσως ο Θεός κάλεσε την Εκκλησία να ασκήσει την ιεροσύνη της με νέο τρόπο, τοποθετώντας την αγάπη για τον πλησίον και τον φίλο πάνω από οτιδήποτε άλλο, έτσι ώστε αυτές οι πράξεις αγάπης να είναι το δώρο που προσφέρει η Εκκλησία στον Θεό. Εάν είναι έτσι τα πράγματα, όπως φαίνεται, τότε η Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα είναι ο πλέον κατάλληλος χρόνος για να προσφέρει η Εκκλησία μία ζωντανή λειτουργία αγάπης και μαρτυρίας στον κόσμο. Εάν η Εκκλησία ασκήσει την ιεροσύνη της με αυτόν τον τρόπο, αυτή τη στιγμή, ας την δεχτεί ο Θεός στο θυσιαστήριό του, ως μία γνήσια ευχαριστιακή προσφορά.

Ο αιδεσιμότατος Nicholas Denysenko κατέχει την Έδρα Εμίλ και Ελφρίντε Γιόχουμ στο Πανεπιστήμιο του Βαλπαραΐσο (Η.Π.Α.).

Η Δημόσια Ορθοδοξία αναζητεί να προωθήσει το διάλογο προσφέροντας φόρουμ για διαφορετικές απόψεις επί συγχρόνων θεμάτων που σχετίζονται με τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι θέσεις που εκφράζονται σε αυτό το δοκίμιο είναι αποκλειστικά του συγγραφέα και δεν απηχούν απαραίτητα τις απόψεις των εκδοτών του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Μελετών.